Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.3.„Nowe”wupowszechnianiukulturywoświeceniu
33
zwłaszczanaprowincjidokońcapanowaniaAugustaII,azdaniemM.Klimowicza
jakonurtdrugorzędnytrwałjeszczewcałymokresiestanisławowskim.
Takwięcdziałaczeoświeceniowistanęliprzedpoważnym–wichmniemaniu–
zadaniemburzeniafeudalnychmitówiprzywilejówszlacheckich,uwolnieniaczło-
wiekaspoddominacjiautorytetuteologicznego,kształtowaniakulturozumuwy-
zwolonegozescholastycznychdogmatóworazupowszechnianiaopracowywanych
zasadsprawiedliwegosystemuspołecznego.
Wkulturzeliterackiejpojawiająsięnowewartości.Wdziełaliterackiewpro-
wadzanonowepostacierekrutującesięspośródmieszczaństwa,niemającecharak-
terujedyniemarginesowego,ewentualniekomicznego,dotejporyprzedstawiane
jakoniezdolnedoprzeżywaniawielkichiszlachetnychuczuć.Zakwestionowano
tymsamymwzorykulturyfeudalnej,wktórejjedyniewyżejurodzonymiałprawo
egzystowaćjakobohaterdziełliterackich.Działaczeoświeceniowiatakowalirów-
nieżKościółjakoinstytucjęsprawującą–dziękirozmaitymformomoddziaływania
(systemkultu,szkolnictwo)–kontrolęnadżyciemkulturalnymiumysłowymspo-
łeczeństwa,cowdzisiejszymjęzykumożnaokreślićsymbolicznąprzemocą(Bour-
dieau,np.1990).
Ideegłoszoneprzezencyklopedystówfrancuskichzostałyprzyswojoneprzez
polskichoświeconychprzedstawicieliszlachtyimagnaterii,którzydziękiwykształ-
ceniuzdobytemuweWłoszech,FrancjiiNiemczechdostrzeglikoniecznośćrozbu-
dzeniaumysłowegoikulturalnegowPolsce.Reformatorzyci,wimieniuwłasnym
czyteżmałejgrupy„postępowców”,zaczęlisięzmagaćzestaropolskątradycjąkul-
turalnąiwychowawczą,coprzychodziłoimzwielkimtrudem.Tradycyjniebowiem
myślący,niebezracji,wyczuwaliwnichzagrożeniedlaichdotychczasowychwzo-
rówiwartościkulturowychPolskiszlacheckiej.
Wokresieoświeceniapojawiająsięnowe,nieznanedotejporyformyupo-
wszechnianiakultury–czasopisma.WprawdzieOświecenieniewykształciłojesz-
czeokreślonychideiupowszechnianiakultury,alestaranosięupowszechniaćinne
dotejporyniedostrzegane.Donichnależałaprzedewszystkimideademokratyza-
cjispołeczeństwa,dalej–zwrócenieuwaginawartościkulturyludowej,następnie
narolęklasniższychwżyciuspołecznym.
Międzyinnymitewłaśnieideepropagowanonałamachczasopism,spośród
którychnauwagęzasługuje„Monitor”,jakoczasopismoobozukrólewskiego
(pierwszynumerukazałsięwroku1765),aprzeztrzypierwszelataorganobozu
reform.Redaktorzy„Monitora”reagowalinagłosyopiniipublicznejijednocześ-
niestaralisięwpływaćnaprocesyzachodzącewżyciuspołecznym,politycznym
jakrównieżnautrwalaniepotocznychwówczesnymokresiepoglądów,np.„Napieszczałcegrania
sposóbwynalazłniejakiPan,BożekPastuchów.KołoChlebachodzenianauczyłaCeres,stądChleb
DonaCereris,poSłowieńskuCarynazowiesię.APOLLOwymyśliłMedycynę,jakomwyżejnamie-
nił”(www.literat.ug.edu.pl).