Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Tom 3. Paszoznawstwo

Dorota Jamroz

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-01-17401-9

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2013

Liczba stron:

453

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

. Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Tom 3. Paszoznawstwo. Red. Jamroz, Dorota . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, 453 s. ISBN 978-83-01-17401-9

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A2 Jamroz, D.

T1 Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Tom 3. Paszoznawstwo

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2013

SN 978-83-01-17401-9

Bibliografia BibTex:

@Book{ 92465, author = "", editor = "Jamroz, Dorota", title = "Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Tom 3. Paszoznawstwo", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2013", address = "Warszawa", isbn = "978-83-01-17401-9" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU -

ED - Jamroz, Dorota

TI - Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Tom 3. Paszoznawstwo

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2013

SN - 978-83-01-17401-9

ER -

Netografia (standard APA):

. Red. Jamroz, Dorota. Żywienie zwierząt i paszoznawstwo. Tom 3. Paszoznawstwo [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013 [dostęp: 05 05 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/zywienie-zwierzat-i-paszoznawstwo-tom-3-paszoznawstwo-dorota-jamroz-92465.

żywienie zwierząt, pasza, wartość pokarmowa pasz, nadzór weterynaryjny, uszlachetnianie pasz

Troska o zdrowie człowieka, konsumenta produktów pochodzenia zwierzęcego i o dobrostan zwierząt wymagają ciągłego monitorowania wartości pokarmowej i jakości pasz oraz dodatków paszowych, a także doskonalenia systemu zapewniania ich bezpieczeństwa...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-01-17401-9

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2013

Liczba stron:

453

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

1. WPROWADZENIE DO TEMATYKI PASZOZNAWSTWA, Franciszek Brzóska22
1.1. Składniki pokarmowe pasz22
1.1.1. Składniki fizyczne22
1.1.2. Składniki chemiczne23
1.1.2.1. Tłuszczowce - lipidy23
1.1.2.2. Węglowodany25
1.1.2.3. Związki azotowe27
1.1.2.4. Składniki mineralne29
1.1.2.5. Witaminy30
1.1.2.6. Substancje antyodżywcze31
1.1.2.7. Rośliny genetycznie modyfikowane jako materiał paszowy31
1.2. Metody oznaczeń chemicznych i fizycznych składu pasz32
1.2.1. Analiza chemiczna pasz32
1.2.1.1. Analiza podstawowa - weendeńska (standardowa)32
1.2.1.2. Oznaczanie zawartości suchej masy33
1.2.1.3. Związki azotowe (białko ogólne i właściwe)33
1.2.1.4. Tłuszcz surowy33
1.2.2. Analiza włókna pasz według Van Soesta34
1.2.1.5. Włókno surowe34
1.2.1.6. Popiół surowy34
1.2.1.7. Związki bezazotowe wyciągowe34
1.2.3. Analiza składników mineralnych, witamin, substancji antyodżywczych i dodatków paszowych36
1.2.4. Analiza fizyczna36
1.2.5. Analiza mikroskopowa pasz37
1.2.6. Szacowanie wartości energetycznej pasz37
1.3. Merytoryczne podstawy prawa paszowego38
1.3.1. Główne postanowienia Ustawy Paszowej38
1.3.2. Definicje i systematyka pasz40
1.3.2.1. Systematyka pasz obowiązująca w Unii Europejskiej41
1.3.2.2. Systematyka pasz tradycyjna43
1.3.3. Rejestracja i kontrola jakości i obrót paszami45
2. ZIELONKI Z UPRAW POLOWYCH, Stanisław Krzywiecki47
2.1. Struktura produkcji w stosunku do potrzeb żywieniowych47
2.2. Wieloletnie rośliny motylkowate (bobowate)51
2.2.1. Lucerna mieszańcowa (Medicago media Pers.)51
2.2.2. Koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.)53
2.2.3. Koniczyna biała (Trifolium repens L.)55
2.2.4. Koniczyna perska (Trifolium resupinatum L. )56
2.2.5. Komonica zwyczajna (Lotus corniculatus L.)56
2.2.6. Koniczyna białoróżowa (Trifolium hybridum L.)56
2.2.7. Koniczyna szkarłatna - inkarnatka (Trifolium incarnatum L. )57
2.2.8. Esparceta siewna (Onobrychis viciaefolia Scop.)57
2.2.9. Nostrzyk biały (Melilotus albus Med.)57
2.2.10. Przelot (Anthyllis vulneraria L.)58
2.3. Zielonki roślin strączkowych (bobowatych)59
2.3.1. Łubin żółty (Lupinus luteus L.)59
2.3.2. Łubin wąskolistny (Lupinus angustifolius L.)60
2.3.3. Łubin biały (Lupinus albus L.)60
2.3.4. Bobik (Vicia faba ssp. minor Ilarz.)60
2.3.5. Groch polny (peluszka) (Pisum arvense L.)60
2.3.6. Wyka jara (siewna) (Vicia sativa L.)61
2.3.7. Wyka ozima (kosmata) (Vicia villosa Roth.)61
2.4. Trawy w produkcji polowej62
2.3.8. Seradela siewna (Ornithopus sativus Brot.)62
2.5. Zielonki z roślin zbożowych64
2.5.1. Owies (Avena sativa L.) i jęczmień jary (Hordeum vulgare L.)65
2.5.2. Żyto (Secale cereale L.)66
2.5.3. Kukurydza (Zea mays L.)66
2.6. Mieszanki paszowe roślin zielonych67
2.7. Liście i nać roślin korzeniowych i okopowych69
2.8. Inne zielonki70
2.8.1. Kapusta pastewna (Brassica oleracea L.)70
2.8.2. Słonecznik (Helianthus annuus L.)71
2.8.3. Rzepak ozimy (Brassica napus L.) i rzepik ozimy (Brassica rapa L.)72
2.8.4. Gorczyca biała (Sinapis alba L.), rzodkiew oleista (Raphanus sativus L.var. oleiferus Pers.), facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia Hook.)72
2.9. Kukurydza - podstawowa roślina paszowa, Zygmunt M. Kowalski73
2.8.5. Malwa pastewna - ślaz okółkowy (Malva verticillata L.)73
2.8.6. Żywokost lekarski (Symphytum officinale L.)73
2.8.7. Gryka zwyczajna (Fagopyrum sagittatum Gilib.)73
2.9.1. Odmiany kukurydzy74
2.9.2. Ziarno kukurydzy76
2.9.3. Kiszone wilgotne ziarno kukurydzy78
2.9.4. CCM (corn-cob-mix)79
2.9.5. Zielonka z całych roślin kukurydzy80
2.9.6. Kiszonka z całych roślin kukurydzy80
2.9.7. Termin zbioru82
2.9.8. Technologia zbioru i kiszenia85
2.9.9. Sposób wybierania z silosu lub pryzmy oraz sposób skarmiania86
2.9.10. Dodatki do zakiszania87
2.9.11. Susz z kukurydzy89
2.9.12. Wywar kukurydziany89
2.9.13. Mikotoksyny związane z żywieniem kukurydzą91
3. RUŃ Z TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH, Franciszek Borowiec92
3.1. Znaczenie trwałych użytków zielonych w żywieniu zwierząt i produkcji pasz92
3.2. Czynniki wpływające na wartość pokarmową pasz z użytków zielonych96
3.3. Ruń łąkowa99
3.4. Ruń pastwiskowa101
3.5. Systemy wypasu103
3.6. Metody oceny wydajności pastwiska112
3.7. Pastwiska dla poszczególnych gatunków zwierząt118
3.7.1. Pastwiska dla krów mlecznych118
3.7.2. Pastwiska dla młodzieży bydlęcej i opasów119
3.7.3. Pastwiska dla owiec120
3.7.4. Pastwiska dla koni121
3.7.5. Pastwiska dla gęsi i świń122
3.8. Zagrożenia dla zwierząt przebywających na pastwiskach124
4. METODY KONSERWOWANIA ZIELONEK, Zbigniew Podkówka, Witold Podkówka130
4.1. Technologia produkcji kiszonek131
4.1.1. Znaczenie kiszonek w gospodarce paszowej131
4.1.2. Biologiczne i chemiczne podstawy kiszenia pasz133
4.1.2.1. Mikroorganizmy i ich znaczenie w procesie fermentacji133
4.1.2.2. Przemiany biochemiczne w procesie fermentacji138
4.1.3. Przydatność zielonek do zakiszania142
4.1.4. Dodatki wpływające na proces fermentacji152
4.1.5. Obliczanie zapotrzebowania na kiszonki155
4.1.6. Zasady sporządzania kiszonek155
4.1.7. Ocena jakości kiszonki158
4.1.8. Grzyby pleśniowe i mikotoksyny w kiszonkach160
4.1.9. Korygowanie zawartości suchej masy w kiszonkach na zawartość substancji lotnych161
4.1.10. Wartość pokarmowa kiszonek162
4.1.11. Wpływ technologii sporządzania kiszonki na jej jakość i wartość pokarmową163
4.1.12. Straty podczas produkcji kiszonki165
4.1.13. Stabilność kiszonki167
4.1.14. Sok kiszonkowy168
4.1.15. Zbiorniki do kiszenia zielonek169
4.1.16. Wpływ kiszonki na jakość mleka171
4.1.17. Charakterystyka niektórych kiszonek171
4.1.18. Kiszonka jako substrat do produkcji biogazu174
4.2. Technologia produkcji siana175
4.2.1. Źródła strat podczas suszenia zielonki na siano176
4.2.2. Metody suszenia178
4.2.3. Zagrzewanie się siana w stogu i możliwość samozapłonu180
4.2.4. Zasady zbioru runi łąkowej na siano180
4.2.5. Ocena wartości pokarmowej siana182
4.2.6. Siano w żywieniu zwierząt183
4.3. Technologia produkcji suszu184
4.2.7. Obliczenie zapasów siana184
5. ROŚLINY OKOPOWE, Franciszek Borowiec187
5.1. Rośliny okopowe bulwiaste187
5.1.1. Ziemniaki (Solanum tuberosum ssp. tuberosum)187
5.1.2. Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.)193
5.2. Rośliny okopowe korzeniowe194
5.2.1. Burak pastewny (Beta vulgaris ssp. vulgaris convar. crassa Alef.)194
5.2.2. Burak cukrowy (Beta vulgaris L. ssp. vulgaris Helm conv. vulgaris var. altissima Doell.)197
5.2.3. Marchew (Daucus carota L. ssp. sativus Hofm.)198
5.2.4. Brukiew (Brassica napus L. var. rapifera Metzg.)200
5.2.5. Rzepa (Brassica rapa L. var. rapifera)202
5.2.6. Cykoria uprawna (Cichorium intybus L. var. sativum)203
6. SŁOMA, PLEWY, STRĄCZYNY, LIŚCIARKA, Maria Dymnicka205
6.1. Słomy206
6.2. Plewy, strączyny, łuski208
6.3. Liściarka, kora drzew, snopówka210
7. ZIARNO ZBÓŻ I PRODUKTY UBOCZNE PRZEMYSŁU ZBOŻOWO-MŁYNARSKIEGO, Janusz L. Sokół212
7.1. Ogólna charakterystyka ziarna zbóż212
7.2. Wartość żywieniowa ziarna poszczególnych gatunków zbóż221
7.3. Przechowywanie i konserwowanie ziarna228
7.4. Produkty uboczne przemysłu zbożowo-młynarskiego232
7.4.1. Otręby232
7.4.2. Mąki pastewne235
7.4.3. Pozostałe produkty pochodzenia zbożowego236
8. NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH (OBECNA NAZWA BOTANICZNA - BOBOWATE), Barbara Pastuszewska237
8.1. Uprawa roślin bobowatych (strączkowych) i znaczenie ich nasion jako paszy237
8.2. Skład morfologiczny i chemiczny nasion238
8.3. Związki bioaktywne o działaniu antyżywieniowym241
8.4. Wartość żywieniowa i zastosowanie244
8.4.1. Groch244
8.4.2. Bobik246
8.4.3. Łubiny248
8.5. Metody zwiększania wartości pokarmowej nasion roślin strączkowych250
8.4.4. Inne nasiona roślin strączkowych250
9. NASIONA ROŚLIN OLEISTYCH ORAZ PRODUKTY UBOCZNE PRZEMYSŁU OLEJARSKIEGO, Stefania Smulikowska253
9.1. Charakterystyka ogólna nasion roślin oleistych254
9.2. Związki o działaniu antyodżywczym256
9.3. Technologia otrzymywania produktów ubocznych przemysłu olejarskiego259
9.4. Zastosowanie produktów ubocznych z przerobu olejów w żywieniu zwierząt260
9.5. Wpływ technologii produkcji na wykorzystanie produktów ubocznych przemysłu olejarskiego przez zwierzęta261
9.6. Rośliny oleiste ważniejsze gatunki roślin262
9.6.1. Rzepak (Brassica napus L.) - odmiany 00262
9.6.2. Soja owłosiona (Glycine max L.)264
9.6.3. Słonecznik (Helianthus annuus L.)265
9.6.4. Len (Linum usitatissimum L.)266
9.6.5. Lnianka siewna (Camelina sativa L.)267
9.6.6. Rzepik (Brassica rapa L., Brassica campestris L.)268
9.6.7. Gorczyca biała (Sinapis arvensis L.)268
9.6.8. Bawełna (Gossypium ssp.)268
9.6.9. Orzech ziemny (arachidowy) (Arachis hypogaea L.)269
9.6.10. Wiesiołek (Oenothera paradoxa L.)270
9.6.11. Sezam (Sesamum indicum L.)270
9.6.12. Palma afrykańska (olejowiec gwinejski) (Elaeis quineensis Jacq.lub Elaeis melanococca auct.)271
9.6.13. Palma kokosowa (Cocos nucifera L.)271
9.6.14. Kukurydza (Zea mays L.)272
9.6.15. Krokosz (Carthamus tinctorius L.)272
9.6.16. Dynia oleista (Cucurbita pepo var. oleifera Pietsch lub var. styriaca Greb.)272
9.6.17. Konopie (Cannabis sativa L.)273
9.6.18. Katran abisyński (Crambe abyssinica Hochst.)273
9.6.19. Rącznik pospolity (Ricinus communis L.)273
10. PASZE UBOCZNE PRZEMYSŁU OWOCOWO-WARZYWNEGO, ZIEMNIACZANEGO, ZIELARSKIEGO, CUKROWNICZEGO BROWARNIANEGO I FERMENTACYJNEGO, Małgorzata Szumacher-Strabel, Adam Cieślak274
10.1. Wprowadzenie274
10.2. Pasze uboczne przemysłu owocowo-warzywnego, w tym ziemniaczanego275
10.3. Wytłoki owocowe, warzywne276
10.4. Produkty uboczne przemysłu ziemniaczanego280
10.5. Zioła i produkty uboczne przemysłu zielarskiego281
10.6. Produkty uboczne przemysłu cukrowniczego284
10.7. Produkty uboczne przemysłu browarnianego286
10.8. Produkty uboczne przemysłu fermentacyjnego289
11. PASZA POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO, Jacek Skomiał, Marcin Barszcz292
11.1. Charakterystyka ogólna292
11.2. Mleko i produkty uboczne przemysłu mleczarskiego293
11.3 Ryby i mączki rybne299
11.3.1. Mączka rybna300
11.4. Mięso i mączki mięsno-kostne302
11.3.2. Siloryb i inne produkty302
11.5. Krew i produkty pochodne306
11.6. Jaja i produkty pochodne308
12. PASZE Z ROŚLIN GENETYCZNIE MODYFIKOWANYCH, Iwona Kosieradzka309
12.1. Modyfikacja genetyczna roślin309
12.2. Kierunki i cele modyfikacji roślin paszowych310
12.2.1. Tolerancja herbicydów310
12.2.2. Odporność na szkodniki311
12.2.3. Odporność na choroby311
12.2.4. Odporność na niekorzystne warunki środowiska312
12.2.5. Zmiana składu chemicznego i cech jakościowych roślin312
12.2.5.1. Modyfikacja ilości i jakości białka312
12.2.5.2. Modyfikacja ilości i jakości tłuszczu313
12.2.5.3. Modyfikacja ilości i jakości węglowodanów313
12.2.5.4. Modyfikacja zawartości substancji biologicznie czynnych, antyodżywczych, witamin i endogennych enzymów314
12.2.5.5. Modyfikacja cech sensorycznych i tempa dojrzewani315
12.2.6. Genetycznie modyfikowane rośliny wykorzystywane jako bioreaktory316
12.3. Skala upraw i wykorzystania paszowego roślin GM317
12.4. Wprowadzanie do obrotu roślin GM wykorzystywanych na pasze i żywność w Unii Europejskiej319
12.4.1. Pasze GM w żywieniu zwierząt a bezpieczeństwo konsumentów322
12.4.2. Badania bezpieczeństwa poprzedzające komercjalizację roślin przeznaczanych na pasze i żywność322
12.4.3. Niezamierzone efekty transgenezy323
12.4.4. Procedura żywieniowej oceny GMO na pasze i żywność323
12.4.5. Rośliny GM w paszach dla zwierząt laboratoryjnych325
12.4.6. Genetycznie modyfikowane rośliny w dawkach dla zwierząt gospodarskich325
12.4.7. Horyzontalny transfer genów a markery selekcyjne w roślinach transgenicznych328
12.4.8. Znakowanie i monitorowanie pasz z roślin transgenicznych329
12.4.9. Koegzystencja surowców i pasz genetycznie modyfikowanych i wolnych od GMO330
13. DODATKI PASZOWE, Eugeniusz Grela, Antoni Lipiec, Ryszard Pisarski332
13.1. Dodatki technologiczne334
13.1.1. Przeciwutleniacze334
13.1.2. Kwasy organiczne i detoksykanty334
13.2. Dodatki sensoryczne336
13.1.3. Emulgatory, stabilizatory, środki żelujące i spulchniające336
13.2.1. Barwniki336
13.3. Dodatki dietetyczne338
13.2.2. Dodatki aromatyczne i smakowe338
13.3.1. Zioła338
13.3.2. Związki azotowe niebiałkowe i czyste aminokwasy345
13.4. Dodatki zootechniczne346
13.4.1. Enzymy paszowe346
13.4.2. Probiotyki349
13.4.3. Prebiotyki351
13.4.4. Preparaty dezodoryzujące i inne352
13.4.5. Kokcydiostatyki i histomonastatyki352
13.5. Dodatki zabronione354
13.5.1. Antybiotykowe stymulatory wzrostu (asw)354
13.5.2. Hormony355
14. MIESZANKI PASZ TREŚCIWYCH, Barbara Klocek, Maria Osek357
14.1. Uwarunkowania produkcji pasz przemysłowych357
14.2. Przemysł paszowy na świecie358
14.3. Zasady sporządzania mieszanek i koncentratów paszowych359
14.4. Materiały (pasze) zbożowe360
14.5. Materiały (pasze) białkowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego362
14.5.1. Materiały białkowe pochodzenia roślinnego363
14.5.2. Materiały białkowe pochodzenia zwierzęcego364
14.6. Pozostałe materiały paszowe365
14.7. Dobór materiałów do mieszanek paszowych366
14.8. Rodzaje mieszanek paszowych367
14.8.1. Mieszanki pełnoporcjowe367
14.8.2. Mieszanki uzupełniające368
14.8.3. Mieszanki dietetyczne368
14.10. Charakterystyka koncentratów i mieszanek paszowych369
14.9. Koncentraty białkowe369
14.10.1. Mieszanki treściwe i koncentraty białkowe dla bydła369
14.10.2. Koncentraty białkowe i mieszanki treściwe dla trzody chlewnej370
14.10.3. Mieszanki treściwe i koncentraty białkowe dla różnychgatunków drobiu372
14.10.4. Mieszanki paszowe dla zwierząt laboratoryjnych374
14.10.5. Mieszanki paszowe dla koni375
14.10.6. Mieszanki paszowe dla zwierząt futerkowych376
14.10.7. Karmy dla kotów i psów377
14.10.8. Mieszanki paszowe dla zwierząt amatorskich377
15. MIESZANKI MINERALNE, PREPARATY WITAMINOWE I WITAMINOWO-MINERALNE, Barbara Klocek, Maria Osek379
15.1. Mieszanki mineralne380
15.2. Mieszanki witaminowe381
15.3. Premiksy381
15.4. Preparaty mlekozastępcze384
15.5. Inne komponenty i preparaty384
15.6. Kontrola jakości, magazynowanie i dystrybucja pasz przemysłowych384
16. PASZE NIEKONWENCJONALNE, Jacek Skomiał, Marcin Barszcz386
16.1. Organizmy jednokomórkowe386
16.2. Grzyby jadalne388
16.3. Odpady kuchenne, produkty uboczne z piekarni389
16.4. Odchody zwierzęce390
16.5. Węgiel brunatny391
16.6. Glicerol391
16.7. Pasze przypadkowe392
17. USZLACHETNIANIE I PREPAROWANIE PASZ, Witold Podkówka, Zbigniew Podkówka393
17.1. Uszlachetnianie i preparowanie pasz w zakładach przemysłu paszowego393
17.2. Przyrządzanie pasz w gospodarstwie397
17.3. Przyrządzanie pasz słomiastych399
18. MAGAZYNOWANIE PASZ, Zbigniew Podkówka401
19. PRELIMINARZ PASZ, Franciszek Borowiec405
19.1. Metody obliczenia zapotrzebowania zwierząt na pasze406
19.1.1. Metoda uwzględniająca roczne zapotrzebowanie406
19.1.2. Metoda średnich dawek pokarmowych407
19.1.3. Produkcja pasz w gospodarstwie412
19.1.4. Bilans pasz i wnioskowanie415
20. HIGIENA PASZ I NADZÓR NAD ICH JAKOŚCIĄ, Waldemar Korol, Krzysztof Kwiatek416
20.1. Wymagania w zakresie higieny pasz417
20.1.1. Higiena pasz, istota i definicje417
20.1.2. Wymagania dla przedsiębiorstw paszowych na poziomie produkcji pierwotnej418
20.1.3. Wymagania dotyczące przedsiębiorstw paszowych na poziomach innych niż produkcja pierwotna419
20.1.4. Dobre praktyki w zakresie produkcji pasz i żywienia zwierząt420
20.1.5. System analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (HACCP)420
20.1.6. Proces analizy ryzyka w produkcji pasz i żywieniu zwierząt421
20.2. Wprowadzanie pasz na rynek422
20.2.1. Ogólne wymagania w zakresie bezpieczeństwa i wprowadzania pasz na rynek423
20.2.2. Wykaz materiałów zabronionych424
20.2.3. Substancje niepożądane424
20.2.4. Katalog materiałów paszowych425
20.2.5. Pasze specjalnego przeznaczenia żywieniowego426
20.2.6. Etykietowanie pasz426
20.2.7. Obowiązkowe deklaracje składników pokarmowych427
20.2.8. Dopuszczalne tolerancje składników pasz i dodatków paszowych428
20.2.9. Pasze lecznicze428
20.3. Kontrola jakości pasz429
20.3.1. Kontrola wewnętrzna429
20.3.2. Urzędowy nadzór nad jakością pasz430
20.3.3. Pobieranie próbek i metody badania pasz430
20.3.4. Unijne i krajowe laboratoria referencyjne431
20.3.5. Programy urzędowej kontroli pasz431
20.3.6. Interpretacja wyników badania pasz432
Literatura uzupełniająca434
Skorowidz442