Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wwiększościbłonśluzowychwystępujągruczoły;leżąoneprze-
ważnie,jakjużwspomniano,wblaszcewłaściwej(np.wżołądku),
lubteżrozprzestrzeniająsięrównieżwutkaniupodśluzowym,tak
jakwprzełykuidwunastnicy.Mogąbyćjednakgruczołytakwiel-
kie,żeniemieszcząsięwścianachprzewodupokarmowegoiukła-
dająsięnazewnątrzściany,jakdużegruczołyślinowe,wątroba
itrzustka.Zapalnepodrażnieniebłonyśluzowej,któremutowarzy-
szywzmożonewydzielaniegruczołówiobrzęk,nazywamynieży-
temlubkatarem.
Jakzpowyższegowynika,błonaśluzowaskładasięzczterech
warstw(1–4);wieluautorówzaliczajednakdobłonyśluzowejtylko
trzywarstwy(1–3),któretworzyłybywówczasbłonęśluzową(wści-
słymznaczeniu),wyodrębniajązaśwarstwęczwartąjakooddzielne
utkaniepodśluzowe.
Gruczoły(glandulae;glans=żołądź).Wskórzeczłowiekajakopo-
chodnenaskórkaznajdująsię,opróczwielkichzespołówgruczołów
mlekowych,pęcherzykowegruczołyłojoweicewkowegruczołypoto-
we.Błonaśluzowajestznaczniebogatszawgruczołyniżskóra.
Komórkikubkow
e.Jużoddzielnakomórkanabłonkawalcowate-
gomożeprzekształcićsięwkomórkęgruczołową.Wcałymjelicie
cienkimigrubym,wdrogachoddechowych,wspojówcewystępują
takiejednokomórkowegruczołyleżącewewnątrznabłonkaiwydziela-
jąceśluz;nazywamyje
komórkamikubkowymi
(glandulocytus
caliciformis).
Ogólnabudowagruczołó
w.Przeważniewiększaliczbakomó-
rekgruczołowychwytwarzawiększyzespółzwany
gruczołem
(t.I),
któryzstępujewobrębprzylegającejtkankiłącznej;gruczołytakiemo-
gązachowywaćswąnieskomplikowanąbudowę(gruczołypojedyncze)
lubteżdzieląsięnakształtkonarówdrzewa(gruczołyrozgałęzione),
aichrównieżrozgałęzionyprzewódwyprowadzającyłączysięzpo-
wierzchniąnabłonka.
Dużegruczoły,jaknp.śliniankaprzyuszna,niemieszcząsięwścia-
niecewypokarmowej,układająsięwdużejodległościodswegopod-
łożamacierzystegoimajądługiprzewódwyprowadzający.Właściwa
czynnośćwydzielniczaodbywasięwkońcowychczęściachgruczołów,
wtzw.odcinkachwydzielniczych;nabłonekprzewodówwyprowadza-
jącychniewytwarzawydzielinyzwyjątkiempewnychodcinkówprze-
wodówgruczołówślinowych,tzw.cewekślinowych(p.dalej).Sub-
stancjewytwarzanewgruczołachmajązastosowaniewustrojuwła-
snymlubjakomlekowinnymorganizmie;nazywamyje
wydzieli-
nami
(secreta).Nieużyteczneczyszkodliweproduktygruczołów,jak
potimocz,zostająusuniętezustroju;nosząonenazwę
wydalin
(ex-
creta).Poukończonymwzrastaniugruczołumożewytwarzaćsięnowa
tkankagruczołowa;jeżelinp.zjednejstronyusuniemygruczołślino-
wy,wtenczasgruczołstronyprzeciwnejmożewyrównawczoprzera-
stać(hypertrophia).
Podwzględemmorfologicznym
rozróżnieniegruczołównie
jestbardzościsłe.Zależnieodkształtumówimyo
gruczołachcew-
14
