Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ramion.Ogarnianasuczuciewyzwoleniaiwyniesieniaponadwszystkiewięzyłączącenaszżyciemcodziennym,
jesteśmygotowirzucićwszystko,abymócpodążyćzagłosemświętegoobowiązku.Wszystkieprzeszkodystające
nadrodzedojegospełnieniatracąnaznaczeniuiważności.Niestetytracąwielezeswojejwładzytakże
zahamowaniainstynktowne,powstrzymującenasoduszkadzaniaizabijaniaprzedstawicieliwłasnegogatunku.
Rozważaniarozumowe,krytykaiargumentysprzeczneznaszymzachowaniem,podyktowanymporywemzapału
–zostająstłu​mionewzwiązkuzdziw​nymprze​war​to​ścio​wa​niemwszyst​kichwalo​rów,którekażenamuznaćjenie
tylkozanieistotne,alewręczzaniskieihańbiące.Krótkomówiąc,jakśliczniepowiadaukraińskieprzysłowie:
„Gdypowiewasztan​dar,rozummie​ścisięwtrą​bie!”.(K.Lorenz,1966;s.302)
Lorenzwyraża„ostrożnąnadzieję,żenaszaodpowiedzialnośćmoralnamożeuzyskać
kontrolęnadpierwotnympopędem,alestaniesiętakjedyniewówczas,gdypokornie
zdamysobiesprawę,iżzapałjestreakcjąinstynktownąofilogenetycznieokreślonym
mechanizmiewyzwalaniaorazżejedynymsposobem,wjakiinteligentny
iodpowiedzialnynadzórmożeuzyskaćnadnimkontrolę,jestproceswarunkowania
reakcjinaprzedmiot,którydokażeswejprawdziwejwartości,gdypoddamygoprocesowi
szcze​gó​ło​wegozba​da​nia”(K.Lorenz,1966).
OpisnormalnegoludzkiegozachowaniazaproponowanyprzezLorenzajestraczej
zdumiewający.Bezwątpieniawieluludzirzeczywiście„cieszysiępoczuciemdoskonałej
prawości,podczasgdypopełniająniegodziwości”–lubraczej,bysformułować
towbardziejadekwatnychterminachpsychologicznych,wieluciesząniegodziwości
popełnianeinieodczuwająonijednocześnieśladuzahamowańmoralnychaniniemają
poczuciawiny.Aleniedoprzyjęciajestproceduranaukowa,wwynikuktórejtwierdzisię,
niepróbującnawetdostarczyćjakiegokolwiekdowodunapoparcietezy,żejest
topowszechnaludzkareakcjabądźteż,żenależydo„naturyczłowieka”popełnianie
niegodziwościpodczaswojny,samązaśtezęwspierasięnaistnieniurzekomegopopędu
wywie​dzio​negozwąt​pli​wejana​lo​giiwzglę​demzacho​wańrybipta​ków.
Prawdajesttaka,żejednostkiigrupyróżniąsięzasadniczowtendencjidopopełniania
niegodziwości,kiedywgręwchodzinienawiśćwzględemjakiejśinnejgrupy.Podczas
pierwszejwojnyświatowejpropagandziścibrytyjscymusieliwymyślaćhistorie
oniemieckichżołnierzachnadziewającychnabagnetybelgijskiedzieci,ponieważ
cipopełnializbytmałorzeczywistychpotworności,bystarczyłoichnapożywkę
nienawiściwzględemwroga.Jednocześnieraportyniemieckiedonosiłyonielicznych
niegodziwościachpopełnianychprzezichwrogów,ztegowzględu,iżrzeczywiściebyło
ichniewiele.Nawetwczasiedrugiejwojnyświatowej,pomimorosnącejbrutalizacji
ludzkości,prawdziwychokrucieństwdopuszczałysiętylkospecjalneformacjenazistów.
Ogólnierzeczbiorąc,regularneoddziałyobustronniedopuszczałysięzbrodni
wojennychnaskalę,jakiejmożnabyoczekiwaćpoanalizieLorenza.To,coonopisuje,
gdywgręwchodząrozmaiteokropieństwa,odnosisiędozachowańsadystycznych
iżądnychkrwitypówcharakterologicznych;jego„zapał”jestnajzwyczajniej
nacjonalistyczną,emocjonalniezaśponiekądprymitywnąreakcją.Twierdzenie,
żegotowośćdopopełnianiaczynówokrutnych,kiedyłopoczesztandar,stanowi
instynktowniedanączęśćludzkiejnatury,staniesięklasycznymśrodkiemobronyprzed
oskarżeniemozłamaniezasadkonwencjigenewskich.Chociażpewienjestem,iżLorenz
niemazamiarurozgrzeszaćwszelkichniegodziwości,jegoargumentwszakżesprowadza
siędotakiegorozgrzeszenia.Ujęcieteoretyczne,któreproponuje,sprzyjaniezrozumieniu
strukturcharakteru,wktórychzakorzenionesąrzeczoneczyny,anadtojednostkowych
ispo​łecz​nychuwa​run​ko​wań,którewpły​nęłynaichpowsta​nieiutrwa​le​nie.
Lorenzposuwasięnawetjeszczedalej,przekonując,żebezzapału(tego„prawdziwie