Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozważaniawstępne
11
jednostkiorazjejzachowań.Adaptacjabehawioryzmujakopodejściabadawcze-
gownaukachpolitycznychprzyczyniłasiędopowstaniapsychologicznychnurtów
teoriirewolucji,korzystającychzwcześniejprzyjętychnagruncienaukspołecznych
teoriifrustracji-agresji.NajbardziejwpływoweteorietegonurtuopracowałJames
DaviswkoncepcjikrzywejJ9(TowardaTheoryofRevolution,1962)czyTedRobert
Gurr,którejwykładnięznajdujemywksiążceWhyMenRebel(1970).
Wteoriachfrustracji-agresjimożnadoszukiwaćsiępróbwyjaśnieniarewolucji
regionuMENAwXXIw.Procesymodernizacyjnekrajówarabskich,związanezupo-
wszechnieniemedukacji,otwarciemgospodarczym,reglamentowanąliberalizacją
polityczną,postępemwdziedziniedostępudoinformacjiiśrodkówkomunikacji
masowej,szływparzezewzrostempoziomuaspiracji,którychpaństwawwyniku
splotunegatywnychczynników(kryzysekonomiczny2008r.,przyrostdemograficz-
ny,słabośćinstytucji)niebyływstaniezrealizować.
Studianadteoriąrewolucjitrzeciejgeneracjiznajdująmniejszezastosowanie
doopisuiwyjaśnieniazjawiskznajdującychsięwpoluzainteresowańniniejszego
opracowania.Wpodejściutymzwróconouwagęnanoweczynnikiwbadaniachnad
rewolucją.Przeniesionopunktzainteresowaniazmasrewolucyjnych-podmioture-
wolucji(agency)-napaństwo.Państwowocentryczneujmowanierewolucji(state-
-centredapproach)zakłada,żepaństwojestwzględnieautonomicznąstrukturą,wy-
wierającąistotnywpływnazjawiskaspołeczneiekonomiczne.Przedstawicielenurtu
trzeciego,CharlesTilly,ThedaSkocpol,JefferyPaige,wwiększymstopniupróbują
uwzględnićrolępaństwa,kontekstumiędzynarodowego,społecznościchłopskich
czyarmiiwprocesierewolucyjnym10.
Wlatach80.i90.XXw.zaczęłosięwyłaniaćnowe,syntetycznepodejściedo
badańzjawiskazmianyspołecznej.Wcześniejszeteoriemusiałyzmierzyćsięzno-
wymirewolucyjnymiwydarzeniami,którychniebyływstaniezdefiniować.Celem
9Davis,odwołującsiędoteoriifrustracji-agresji,zauważa,żenajłatwiejmożedojśćdore-
wolucjiwsytuacji,gdypoodpowiedniodługimokresierozwojuekonomicznegonastępujekrótki
okresgwałtownegoregresu.Wokresiepierwszymnajważniejszejestwytworzeniewumysłach
członkówdanegospołeczeństwaprzekonania,żeistniejątrwałemożliwościzaspokajaniapotrzeb,
którenieustannierosną,wokresiedrugimzaśpoczucianiepokojuizniechęcenia,gdyistniejąca
rzeczywistośćnieodpowiadarzeczywistościoczekiwanej.WmodeluteoretycznymTedaRoberta
Gurrazmiennąwyjaśniającąjestwzględnadeprywacjadefiniowanajakoodczuwalnaniezgod-
nośćmiędzywartościamidostępnymiaoczekiwanymi.Gurrwyodrębniatrzyrodzajewzględnej
deprywacji:deprywacjamalejąca(decrementaldeprivation),któramamiejsce,gdyoczekiwane
potrzebygrupowepozostająwzględniestałe,następujenatomiastspadekzdolnościichzaspokaja-
nia;deprywacjaaspiracyjna(aspirationaldeprivation),charakteryzującasięwzrostemoczekiwań
realizacjipotrzeb(wzrostaspiracji)przybrakuzmianwmożliwościachrealizacji:społeczeństwo
jestsfrustrowane,ponieważodczuwa,żenieposiadaśrodkówdozaspokojenianowychlubzinten-
syfikowanychpotrzeb;deprywacjaprogresywna(progressivedeprivation),którastanowikombina-
cjęobupowyższychokoliczności:pobudzonymiszybkorosnącymaspiracjomtowarzyszynagłe
pogorszeniewarunkówżycia.Zob.szerzej:J.Chodak,Teorierewolucjiwnaukachspołecznych,
Lublin:WydawnictwoUMCS,2012,s.100-116.
10Ibidem,s.243.
