Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
XXVII
żesamodzielneopuszczanieplacówkipracyGospodarkiWodnejściganebędzieprzez
władzezcałąsurowością
43
.Rzeczywiście,naderczęstorobotnicybylikaraniśmier-
cią.NajszerzejopisanesąokolicznościśmiercibraciAdler,zastrzelonychwobozie
wNartach(grupaKampinos).Świadkowiewskazująnietylkonabezwzględnysadyzm
oprawcy,lecztakżenachęćzysku,którawdużymstopniubyłaprzyczynątegomorder-
stwa(zob.dok.55,63).Mimowszystkorobotnicyczęstopodejmowaliryzyko.Tatiana
Berensteinszacuje,żenaok.15400robotnikówżydowskichzWarszawywlatach
1940-1941uciekłokilkanaścieprocent
44
.
DolegendyprzeszłaśmierćinnegorobotnikawSajczycach:nCzłowiekten,reli-
gijnyiortodoksa,miałczterdzieścikilkalat.Chciałuciecdożonyisześciorgadzieci,
którychzostawiłwWarszawie.Schwytanyiprowadzonynaśmierćpowiedziałkomen-
dantowizgodnościąispokojem,żeumierazacałynaródżydowskiiniechajjegoofiara
zbawibraci.Zginąłjakbohater”(dok.36).
Zwracauwagęizastanawiatakżenastępującyfakt:relacjerobotnikówżydowskich
obfitująwopisyaktówbrutalnejprzemocy,stosowanychprzezcywilnychpracowników
obozów,przedstawicielifirm,prowadzącychprace-niemieckichipolskichinżynierów,
kierownikówrobót,brygadzistów.Możnaodnieśćwrażenie,żewwieluprzypadkach
bardziejzależałoimnawyładowaniuwłasnychsadystycznychskłonnościniżnaosią-
gnięciuzamierzonegoceluprac
45
(choćniebyłotobezwzględnąregułą).nZwyklioby-
watele”,którzyotrzymaliwładzę,momentalnieprzyjmowalisposóbbyciaitraktowania
robotnikówanalogicznydozachowanianczarnych”.
WedługoficjalnychwytycznychpracawobozachstanowiłanieZwangsarbeit
(pracęprzymusową),aleLohnarbeit(pracęnajemną),robotnikomprzysługiwałozatem
wynagrodzenie.ZgodniezzarządzeniemMaxaFrauendorfera,szefaWydziałuPracy
wRządzieGG,płacadlaŻydówmiałazasadniczowynosić80%wysokościpłacydla
Polaków,preferowanymtrybempracydlaŻydówbyłakord
46
.Taknp.wdystrykcie
warszawskimnamocyumowymiędzyfirmamiŻydomprzysługiwało3,20złdziennie,
zczegopotrącanemiałybyćkosztyutrzymaniaorazkosztypracy(m.in.składkana
UbezpieczalnięSpołeczną).WobozachnaRzeszowszczyźniefirmyzobowiązałysię
płacićzagodzinępracy0,52złipotrącaćnawyżywienie0,92złdziennie
47
.Wprak-
tycewobozachpracyprawienigdyrobotnikomniebyławypłacanagotówka(choć
zdarzałosię,żepensjabyłaregularniewypłacana,m.in.wSiedliszczu,Końskowoli
iMilejowie).Nawetwsytuacjach,gdywypłacanopensję,moglinatymskorzystaćnie
więźniowie,alenieuczciwipośrednicy:nRobotnicyjednaktwierdzą,żewypłatydorąk
nieotrzymywali,anależnościichbyłydeponowaneunieznanychRadzieŻydowskiej
43GŻ,14listopada1941.
44T.Berenstein,Żydziwarszawscywobozachpracyprzymusowej,BŻIH1968,nr47,s.62(wdużej
częściopartenamateriałachzARG).
45NatematfirmyFerchzobozuwNartachzeznawałrobotnik:nBilinasprzedstawicielefirmy,
awczasiedrogi[dopracy]bilinasczłonkowieLagerschutzu.Przedstawicielefirmyzmuszalinas,
żebyśmybilijedendrugiego,iwtakichprzypadkachjedenrobotnikmusiałdotkliwiebićdrugiego,
wprzeciwnymraziesamzostawałpobityprzezprzedstawicielafirmy”,zob.AMW,Komisarzdla
dzielnicy,sygn.108,s.16.
46Treśćzarządzeniazob.RadaŻydowskawWarszawie,dok.16.
47Cyt.zaT.Berenstein,Żydziwarszawscy,s.51.
