Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
PiotrKrasny
zażuGalicjiznikłopodkoniecw.XVIIIiwpierwszejtercjinastępnegostu-
leciakilkasetdrewnianychcerkwiotradycyjnychformach.Wartowszakże
odnotować,żecieślewznieśliteżnieconowychświątyńgreckokatolickich,
nadającimjednakzregułykształtyzapożyczonezplanówtypowych36.
CerkwiedrewnianeznikałyteżgwałtowniezewschodnichkrańcówKró-
lestwaKongresowego,podporządkowanegowładzyrosyjskichcarów.Naob-
szarachtychRusiniprzechodzilimasowonaobrządekłaciński,chcączjednej
stronyzdjąćzsiebieodiumwiernychnKościołachłopskiego”,zdrugiejzaś
obawiającsięsłusznie,żeKościółunickibędzierychłozlikwidowany,ajego
wiernizostanąwłączenidoKościołaprawosławnego.nKonwersje”teprowa-
dziłynierazdozanikucałychparochiiidorozbiórkisłużącychimniegdyś
świątyń37.Przejęciepozostałychunickichparochiiprzezprawosławnychnie
poprawiałobynajmniejlosudrewnianychcerkwi.Rosyjskiewładze,dążąc
dopodniesieniastatususwoichnowychwiernych,zaczęłybudowaćdlanich
licznemurowanecerkwie,nadająctymbudowlomformyzaczerpnięteztra-
dycyjnegorosyjskiegobudownictwacerkiewnego,abynzrusyfikować”zaich
pomocąpejzażKrólestwaKongresowego.Marginalnaczęśćnowychprawo-
sławnychcerkwibyłabudowanazdrewna,nieraznapodstawieprojektów
wybitnycharchitektów,stosującychrzeczjasnatypoworosyjskierozwiąza-
nia,alenierównoważyłotowżadnymstopniustratponiesionychzzwiązku
zrozbiórkaminstarodawnych”świątyń38.
Obokbardzorozpowszechnionychpostaw,deprecjonującychtradycyj-
nącerkiewnąarchitekturędrewnianą,odlattrzydziestychw.XIXzaczęły
pojawiaćsięnieśmiałogłosy,podkreślającejejhistorycznąwartośćispecy-
ficznepiękno,przejawiającesięwujmującejprostocielubwmalowniczym
kształtowaniubrył.JohannGeorgKohlbyłporuszonytajemniczymnśre-
dniowiecznympółmrokiem”panującymwewnętrzachcerkwiizachwycał
sięwypełniającymijesprzętami,któresąpamiątkamitradycjisięgającej
odległychprzodków.Wzywałwięc,abybudowlete,nprzesyconeatmosferą
ruskiejSłużbyBożejitysiącamiwestchnień,zanoszonychpośródichścian
donieba”,uczynićprzedmiotembadaństarożytniczychichronićzewszyst-
kichsiłprzedzniszczeniem.Odpodobnychromantycznychuniesieńniebył
wolnytakżeAdolphLeopoldvonWolfskron,conieprzeszkodziłomujed-
36Krasny,Architekturaunicka...,s.368;idem,Architekturacerkiewna...,s.237-239.
37W.Kołbuk,UniakościelnawKrólestwiePolskimwXIXwieku,w:Polska–Ukraina.
1000latsąsiedztwa,t.2:Studiazdziejówchrześcijaństwanapograniczukulturowymietnicz-
nym,red.S.Stępień,Przemyśl1994,s.131-139.
38P.Cynalewska-Kuczma,ArchitekturacerkiewnaKrólestwaKongresowegonarzędziem
integracjizImperiumRosyjskim,Poznań2004;Kurek,op.cit.,s.221.
