Chemia leków

Maciej Pawłowski

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-200-6223-6

DOI:

Wydawnictwo:

PZWL Wydawnictwo Lekarskie

Rok wydania:

2020

Liczba stron:

937

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

. Chemia leków. Red. Pawłowski, Maciej . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 937 s. ISBN 978-83-200-6223-6

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A2 Pawłowski, M.

T1 Chemia leków

PB PZWL Wydawnictwo Lekarskie

YR 2020

SN 978-83-200-6223-6

Bibliografia BibTex:

@Book{ 234877, author = "", editor = "Pawłowski, Maciej", title = "Chemia leków", publisher = "PZWL Wydawnictwo Lekarskie", year = "2020", address = "", isbn = "978-83-200-6223-6" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU -

ED - Pawłowski, Maciej

TI - Chemia leków

PB - PZWL Wydawnictwo Lekarskie

CY -

PY - 2020

SN - 978-83-200-6223-6

ER -

Netografia (standard APA):

. Red. Pawłowski, Maciej. Chemia leków [baza danych online] : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020 [dostęp: 22 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/chemia-lekow-maciej-pawlowski-234877.

leki psychotropowe, interakcje leków, leki moczopędne, leki przeciwbólowe, chemia leków, struktura chemiczna leków, właściwości leków, mechanizm działania leków, leki znieczulające, leki immunotropowe

Podręcznik obejmuje przegląd aktualnie stosowanych na świecie leków z uwzględnieniem ich podziału farmakologicznego i terapeutycznego, właściwości chemicznych, głównie w aspekcie zależności struktura–aktywność–wartość terapeutyczna, me...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-200-6223-6

DOI:

Wydawnictwo:

PZWL Wydawnictwo Lekarskie

Rok wydania:

2020

Liczba stron:

937

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

1. Wiadomości ogólne – Paweł Zajdel, Katarzyna Kulig26
1.1. Rys historyczny rozwoju chemii leków26
1.2. Klasyfikacja i nazewnictwo substancji leczniczych29
1.3. Wpływ czynników fizykochemicznych na trwałość leków30
1.4. Ogólna charakterystyka działania leków33
1.4.1. Zasady funkcjonowania organizmu33
1.4.2. Mechanizmy działania leków34
1.4.2.1. Ogólne zasady rozpoznawania molekularnego35
1.4.2.2. Teorie receptorowego działania leku37
1.5. Podział i budowa chemiczna receptorów39
1.5.1. Receptory jonotropowe sterowane (bramkowane) ligandami40
1.5.2. Receptory sprzężone z białkiem regulatorowym G (GPCR)40
1.5.2.1. Podział receptorów GPCR41
1.5.2.2. Ligandy ortosteryczne i modulatory allosteryczne41
1.5.2.3. Receptory GPCR – transdukcja sygnału42
1.5.3. Receptory błonowe o aktywności kinaz44
1.5.4. Receptory jądrowe jako cele działania leków46
1.5.5. Kanały jonowe zależne od potencjału jako cele działania leków47
1.5.6. Enzymy jako cele działania leków48
1.6. Losy leku w organizmie (ADME)49
1.6.1. Wchłanianie i transport leków przez błony biologiczne50
1.6.2. Dystrybucja i wiązanie leku z białkami osocza krwi i tkanek51
1.6.3. Biotransformacja leków51
1.6.3.1. Przemiany metaboliczne I fazy53
1.6.3.2. Przemiany metaboliczne II fazy57
1.7. Współczesne metody projektowania i otrzymywania leków59
1.7.1. Poszukiwanie nowych leków59
1.7.1.1. Przypadkowość w odkrywaniu leków60
1.7.1.2. Tworzenie nowych struktur na podstawie istniejących leków60
1.7.1.3. Identyfikacja celu biologicznego61
1.7.1.4. Zasady projektowania nowych leków62
1.7.1.5. Wirtualne badania przesiewowe63
1.7.1.6. Wysokowydajne metody przesiewowe w badaniach farmakologicznych (HTS – high-throughput screening)64
1.7.1.7. Wybór związków o cechach struktury wiodącej64
1.7.2. Metody otrzymywania leków65
1.7.1.8. Ilościowa analiza zależności struktura–aktywność (QSAR – quantitative structure–activity relationship)65
1.7.2.1. Naturalne źródła substancji biologicznie aktywnych65
1.7.2.2. Metody otrzymywania leków – synteza metodami klasycznymi66
1.7.2.3. Metody otrzymywania leków – chemia kombinatoryczna i synteza na fazie stałej66
1.7.2.4. Metody otrzymywania leków – chemia przepływowa i mechanochemia67
1.7.2.5. Metody otrzymywania leków – biosynteza i biotransformacja67
1.7.2.6. Metody otrzymywania leków – biotechnologia i inżynieria genetyczna67
1.7.3. Badania przedkliniczne nowych związków biologicznie aktywnych69
1.7.4. Badania kliniczne nowych leków69
1.8. Wybrane zagadnienia z zakresu toksykologii leków i niektórych substancji chemicznych70
1.8.1. Działania niepożądane leków70
1.8.2. Działanie toksyczne leków71
1.8.2.1. Działanie nefrotoksyczne leków71
1.8.2.2. Działanie kardiotoksyczne leków72
1.8.2.3. Działanie ototoksyczne leków72
1.8.2.4. Działanie teratogenne leków72
1.8.2.5. Działanie kancerogenne leków73
1.8.3. Działanie toksyczne niektórych substancji chemicznych74
1.8.3.1. Klasyfikacja substancji chemicznych według stopnia toksyczności74
1.8.3.2. Działanie toksyczne metali ciężkich74
1.8.3.3. Działanie toksyczne substancji żrących75
1.8.3.4. Działanie toksyczne niektórych gazów75
1.8.3.5. Działanie toksyczne niektórych rozpuszczalników organicznych75
1.9. Analityczna kontrola jakości leków – Katarzyna Kulig76
2. Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy – Marcin Kołaczkowski, Jolanta Obniska, Anna Więckowska 80
2.1. Chemiczne podstawy neurotransmisji – Marcin Kołaczkowski80
2.1.1. Neurotransmisja81
2.1.2. Neuroprzekaźniki aminokwasowe84
2.1.2.1. Kwas glutaminowy (glutaminian)84
2.1.2.2. Jonotropowe receptory glutaminianergiczne86
2.1.2.3. Glutaminianergiczne receptory metabotropowe88
2.1.2.4. Kwas γ-aminomasłowy (GABA)89
2.1.2.5. Receptor GABA-A89
2.1.2.6. Receptor GABA-B91
2.1.2.7. Kwas γ-hydroksymasłowy (GHB)91
2.1.3. Acetylocholina92
2.1.2.8. Kwas aminooctowy (glicyna)92
2.1.4. Neuroprzekaźniki o strukturze monoaminowej94
2.1.4.1. Aminy katecholowe95
2.1.4.2. Dopamina96
2.1.4.3. Noradrenalina98
2.1.4.4. Serotonina99
2.1.4.5. Histamina101
2.1.5. Neuroprzekaźniki o innej budowie, neuromodulatory i neuropeptydy102
2.1.4.6. Aminy śladowe102
2.1.5.1. Melatonina102
2.1.5.2. Adenozyna103
2.1.5.3. Neuropeptydy104
2.1.5.4. Endokanabinoidy105
2.2. Leki o działaniu psychotropowym – Marcin Kołaczkowski107
2.2.1. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym107
2.2.1.1. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym – mechanizmy aktywności, efekty terapeutyczne i niepożądane108
2.2.1.2. Odkrycie chlorpromazyny – początek neuropsychofarmakologii108
2.2.1.3. Generacje leków o działaniu przeciwpsychotycznym109
2.2.1.4. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym I generacji (neuroleptyki typowe)110
2.2.1.5. Odkrycie klozapiny, prekursora atypowych neuroleptyków119
2.2.1.6. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym II generacji (atypowe neuroleptyki)120
2.2.2. Leki o działaniu przeciwdepresyjnym129
2.2.1.7. Pimawanseryna, pierwszy lek przeciwpsychotyczny niewpływający na receptory dopaminowe D2129
2.2.2.1. Teoria monoaminowa zaburzeń afektywnych130
2.2.2.2. Mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych130
2.2.2.3. Odkrycie imipraminy, pierwszego leku przeciwdepresyjnego131
2.2.2.4. Nieselektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne – TLPD)132
2.2.2.5. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)135
2.2.2.6. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI)138
2.2.2.7. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SSNRI)139
2.2.2.8. Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy (NDRI)139
2.2.2.9. Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny z dodatkową aktywnością receptorową140
2.2.2.10. Leki przeciwdepresyjne o podstawowej aktywności receptorowej141
2.2.2.11. Inhibitory monoaminooksydazy142
2.2.2.12. Esketamina144
2.2.3. Leki o działaniu przeciwlękowym (anksjolitycznym)145
2.2.2.13. Leki stosowane w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD)145
2.2.3.1. Zaburzenia lękowe i ich farmakoterapia145
2.2.3.2. Le ki przeciwlękowe pochodne benzodiazepiny146
2.2.3.3. Flumazenil – odtrutka (antidotum) w zatruciu benzodiazepinami152
2.2.3.4. Buspiron – lek przeciwlękowy o strukturze arylopiperazynowej152
2.2.3.5. Hydroksyzyna – lek przeciwhistaminowy o działaniu przeciwlękowym153
2.2.4. Leki o działaniu stymulującym ośrodkowy układ nerwowy154
2.2.3.6. Estry kwasu karbaminowego (uretany) – leki przeciwlękowe o znaczeniu historycznym154
2.2.3.7. Inne anksjolityki o znaczeniu historycznym154
2.2.4.1. Leki o działaniu psychostymulującym155
2.2.4.2. Leki o działaniu analeptycznym159
2.2.4.3. Leki o działaniu nootropowym160
2.3. Środki o działaniu psychodysleptycznym – Marcin Kołaczkowski161
2.3.1. Antagoniści receptora NMDA161
2.3.2. Agoniści receptora GABA-A162
2.3.3. Agoniści receptora opioidowego κ163
2.3.4. „Klasyczne” halucynogeny serotoninergiczne – agoniści receptora 5-HT2A163
2.3.4.1. Pochodne tryptaminy164
2.3.4.2. Pochodne ergoliny165
2.3.4.3. Pochodne fenyloetyloaminy (fenetyloaminy)165
2.3.5. Metylenodioksymetamfetamina (MDMA)167
2.3.6. Kanabinoidy167
2.4. Leki stosowane w terapii chorób neurodegeneracyjnych – Marcin Kołaczkowski169
2.4.1. Leki stosowane w chorobie Parkinsona169
2.4.1.1. Leki o działaniu dopaminomimetycznym stosowane w chorobie Parkinsona170
2.4.1.2. Leki o działaniu cholinolitycznym stosowane w chorobie Parkinsona176
2.4.1.3. Leki o innych mechanizmach działania stosowane w chorobie Parkinsona177
2.4.2. Leki stosowane w terapii choroby Huntingtona178
2.4.3. Leki stosowane w terapii choroby Alzheimera179
2.4.3.1. Inhibitory cholinoesteraz stosowane w chorobie Alzheimera179
2.4.4. Leki stosowane w terapii stwardnienia zanikowego bocznego182
2.4.3.2. Memantyna182
2.4.5. Leki stosowane w terapii stwardnienia rozsianego183
2.5. Leki o działaniu uspokajająco-nasennym – Jolanta Obniska186
2.5.1. Mechanizmy działania leków uspokajająco-nasennych186
2.5.2. Pochodne kwasu barbiturowego (barbiturany)186
2.5.2.1. Biochemiczny mechanizm działania pochodnych kwasu barbiturowego187
2.5.2.2. Zależności struktura–aktywność barbituranów187
2.5.3. Agoniści miejsca benzodiazepinowego receptora GABA-A188
2.5.2.3. Biotransformacja barbituranów188
2.5.3.1. Pochodne benzo-1,4-diazepiny188
2.5.3.2. Leki nasenne o budowie niebenzodiazepinowej191
2.5.4. Agoniści receptorów melatoninowych MT1 i MT2193
2.5.5. Antagoniści receptorów oreksynowych OX1R i OX2R196
2.6. Środki o działaniu ogólnie znieczulającym – Jolanta Obniska198
2.6.1. Wziewne (inhalacyjne) środki znieczulenia ogólnego198
2.6.1.1. Chlorowcopochodne eterów198
2.6.2. Środki znieczulenia ogólnego podawane dożylnie (infuzyjne)200
2.6.2.1. Pochodne kwasu barbiturowego200
2.6.2.2. Środki znieczulenia ogólnego o różnej budowie201
2.7. Leki o działaniu przeciwpadaczkowym – Jolanta Obniska203
2.7.1. I generacja leków o działaniu przeciwpadaczkowym203
2.7.1.1. Pochodne kwasu barbiturowego o działaniu przeciwpadaczkowym203
2.7.1.2. Pochodne hydantoiny o działaniu przeciwpadaczkowym204
2.7.1.3. Pochodne pirolidyno-2,5-dionu (kwasu bursztynowego)205
2.7.1.4. Pochodne dibenzoazepiny o działaniu przeciwpadaczkowym206
2.7.1.5. Pochodne benzo-1,4-diazepiny i benzo-1,5-diazepiny o działaniu przeciwpadaczkowym208
2.7.1.6. Pochodne kwasu walproinowego208
2.7.2. II generacja leków przeciwpadaczkowych210
2.7.2.1. Analogi kwasu γ-aminomasłowego (GABA)210
2.7.2.2. Leki o różnych strukturach212
2.7.3. III generacja leków przeciwpadaczkowych215
2.8. Leki o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym – Anna Więckowska223
2.8.1. Mechanizmy powstawania bólu223
2.8.2. Aktualne możliwości farmakoterapii bólu223
2.8.3. Endogenny układ opioidowy224
2.8.4. Opioidowe leki o działaniu przeciwbólowym225
2.8.4.1. Agoniści receptorów opioidowych225
2.8.4.2. Antagoniści receptorów opioidowych226
2.8.4.3. Morfina i jej pochodne226
2.8.4.4. Pochodne dihydromorfiny228
2.8.4.5. Produkty degradacji cząsteczki morfiny230
2.8.4.6. Usztywnione pochodne morfiny – orwinole236
2.8.4.7. Funkcjonalnie selektywni agoniści receptorów opioidowych236
2.8.5. Nieopioidowe leki o działaniu przeciwbólowym237
2.8.5.1. Niesteroidowe leki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwgorączkowym (NLPZ)237
2.8.5.2. Leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym niezawierające ugrupowań o wyraźnym kwasowym charakterze, pozbawione działania przeciwzapalnego249
2.8.5.3. Inne leki o działaniu przeciwbólowym252
2.8.6. Leki stosowane w terapii dny moczanowej255
2.8.6.1. Inhibitory oksydazy ksantynowej – leki zmniejszające produkcję kwasu moczowego255
2.8.6.2. Leki urykozuryczne – zwiększające wydalanie kwasu moczowego257
3. Leki wpływające na wegetatywny układ nerwowy – Barbara Malawska, Hanna Byrtus258
3.1. Wprowadzenie – Barbara Malawska258
3.2. Leki pobudzające układ współczulny – adrenomimetyki, sympatykomimetyki – Barbara Malawska259
3.2.1. Neuroprzekaźniki i receptory układu adrenergicznego259
3.2.2. Zależność struktura–aktywność adrenergiczna pochodnych amin katecholowych260
3.2.3. Klasyfikacja leków układu adrenergicznego262
3.2.4. Leki o działaniu α-adrenomimetycznym oraz α- i β-adrenomimetycznym262
3.2.4.1. Pochodne 2-fenyloetyloaminy262
3.2.4.2. Pochodne 2-imidazoliny263
3.2.5. Leki o działaniu β-adrenomimetycznym265
3.2.5.1. Agoniści receptorów β2-adrenergicznych266
3.2.6. Leki o pośrednim działaniu sympatykomimetycznym269
3.2.5.2. Agoniści receptorów β3-adrenergicznych269
3.3. Leki o działaniu hamującym układ współczulny – Barbara Malawska270
3.3.1. Leki o działaniu α-adrenolitycznym (blokujące receptory α-adrenergiczne)270
3.3.1.1. Alkaloidy sporyszu i ich pochodne270
3.3.1.2. Leki o działaniu α-adrenolitycznym z różnych grup chemicznych273
3.3.2. Leki o działaniu β-adrenolitycznym (blokujące receptory β-adrenergiczne)274
3.3.2.1. Selektywność receptorowa275
3.3.2.2. Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna276
3.3.2.3. Właściwości hydro- i lipofilowe276
3.3.2.4. Działanie stabilizujące błony komórek nerwowych276
3.3.2.5. Chiralność276
3.3.2.6. Leki o działaniu β-adrenolitycznym kardioselektywne277
3.3.2.7. Leki o działaniu β-adrenolitycznym niekardioselektywne277
3.4. Leki o działaniu pobudzającym układ przywspółczulny – leki cholinomimetyczne (parasympatykomimetyki) – Barbara Malawska282
3.3.3. Leki α- i β-adrenolityczne (blokujące receptory α i β)282
3.3.4. Leki sympatykolityczne o innym mechanizmie działania282
3.4.1. Acetylocholina jako neuroprzekaźnik wegetatywnego układu nerwowego282
3.4.2. Klasyfikacja leków cholinomimetycznych285
3.4.3. Parasympatykomimetyki o działaniu bezpośrednim285
3.4.4. Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim – inhibitory acetylocholinoesterazy286
3.4.4.1. Inhibitory acetylocholinoesterazy o działaniu odwracalnym286
3.4.4.2. Inhibitory acetylocholinoesterazy o działaniu nieodwracalnym289
3.5. Leki o działaniu hamującym układ przywspółczulny (parasympatykolityki, leki cholinolityczne) – Barbara Malawska291
3.5.1. Klasyfikacja leków hamujących układ przywspółczulny291
3.5.2. Spazmolityki neurotropowe292
3.5.2.1. Alkaloidy tropanowe i ich półsyntetyczne analogi292
3.5.2.2. Syntetyczne estry aminoalkoholi z pochodnymi kwasów aryloalkilo-karboksylowych296
3.5.3. Leki działające parasympatykolitycznie o różnej strukturze297
3.5.4. Spazmolityki o działaniu neurotropowo-muskulotropowym298
3.5.5. Spazmolityki o działaniu muskulotropowym299
3.6. Leki o działaniu zwiotczającym mięśnie szkieletowe – Barbara Malawska302
3.6.1. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu obwodowym302
3.6.1.1. Leki o działaniu stabilizującym wywołujące blok niedepolaryzacyjny302
3.6.1.2. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu depolaryzującym306
3.6.2. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu ośrodkowym307
3.6.1.3. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu bezpośrednim307
3.7. Leki o działaniu miejscowo znieczulającym – Hanna Byrtus309
3.7.1. Leki znieczulające miejscowo o strukturze estrowej311
3.7.2. Leki znieczulające miejscowo o strukturze amidowej314
3.7.3. Leki znieczulające miejscowo o różnej strukturze319
4. Leki o działaniu przeciwhistaminowym – Barbara Malawska322
4.1. Histamina322
4.1.1. Budowa chemiczna histaminy322
4.1.2. Biosynteza i biotransformacja histaminy323
4.1.3. Receptory histaminowe323
4.1.4. Działanie histaminy326
4.1.5. Klasyfikacja leków przeciwhistaminowych326
4.2. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H1327
4.2.1. Leki przeciwhistaminowe I generacji327
4.2.1.1. Pochodne etylenodiaminy328
4.2.1.2. Pochodne etanoloaminy329
4.2.1.3. Pochodne propanoloaminy330
4.2.1.4. Pochodne propyloaminy330
4.2.1.5. Pochodne fenotiazyny331
4.2.1.6. Pochodne benzhydrylowe piperazyny331
4.2.1.7. Pochodne piperydyny332
4.2.2. Leki przeciwhistaminowe II generacji333
4.2.2.1. Pochodne piperazyny zawierające grupę funkcyjną kwasową334
4.2.2.2. Trójcykliczne pochodne piperydyny335
4.2.2.3. Pochodne piperydyny zawierające grupę funkcyjną kwasową337
4.2.2.4. Leki o różnej strukturze338
4.3. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H2340
4.4. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H3345
5. Leki działające na układ krążenia i wpływające na krzepliwość krwi – Krzysztof Kamiński, Hanna Byrtus, Marek Bajda 346
5.1. Leki stosowane w zastoinowej niewydolności serca – Krzysztof Kamiński346
5.1.1. Glikozydy nasercowe348
5.1.1.1. Budowa chemiczna i rola aglikonu glikozydów nasercowych349
5.1.1.2. Budowa chemiczna i rola fragmentu cukrowego glikozydów nasercowych350
5.1.2. Inhibitory fosfodiesterazy (PDE) o dodatnim działaniu inotropowym354
5.1.2.1. Nieselektywne inhibitory fosfodiesteraz stosowane w niewydolności zastoinowej mięśnia sercowego354
5.1.2.2. Selektywne inhibitory fosfodiesterazy 3 (PDE3)355
5.1.3. Leki zwiększające wrażliwość komórek mięśnia sercowego na jony wapnia (sensybilizatory wapnia)356
5.1.4. Agoniści receptorów β-adrenergicznych i dopaminergicznych357
5.2. Leki o działaniu przeciwarytmicznym (antiarrhythmica) – Hanna Byrtus359
5.2.1. Leki pochodzenia naturalnego361
5.2.1.1. Alkaloidy chinolinowe361
5.2.1.2. Alkaloidy indolowe362
5.2.2. Leki zawierające ugrupowania amidowe363
5.2.2.1. Pochodne benzamidu363
5.2.2.2. Zasadowe anilidy365
5.2.2.3. Pochodne fenyloacetamidu365
5.2.3. Pochodne 1-aryloksy-3-alkiloaminopropan-2-olu367
5.2.4. Leki przeciwarytmiczne o zróżnicowanej strukturze chemicznej367
5.3. Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca – Krzysztof Kamiński376
5.3.1. Azotany organiczne i molsydomina378
5.3.1.1. Azotany organiczne379
5.3.1.2. Molsydomina381
5.3.2. Leki blokujące kanały wapniowe382
5.3.2.1. Pochodne dihydropirydyny (grupa nifedypiny)384
5.3.2.2. Pochodne fenyloalkiloaminy (grupa werapamilu)390
5.3.2.3. Pochodne benzotiazepiny (grupa diltiazemu)391
5.3.3. Leki stosowane w chorobie wieńcowej o różnym wpływie na pracę mięśnia sercowego393
5.4. Leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi – Marek Bajda394
5.4.1. Leki hamujące aktywność układu współczulnego395
5.4.1.1. Sympatykolityki o działaniu ośrodkowym395
5.4.1.2. Sympatykolityki o działaniu obwodowym397
5.4.2. Leki blokujące kanały wapniowe401
5.4.3. Inhibitory konwertazy angiotensyny401
5.4.4. Blokery receptora angiotensyny (sartany)404
5.4.5. Leki otwierające kanały potasowe410
5.4.6. Leki działające bezpośrednio na mięśniówkę naczyń krwionośnych411
5.4.7. Leki o innych mechanizmach działania412
5.4.7.1. Inhibitory reniny412
5.4.7.2. Inhibitory hydroksylazy tyrozynowej412
5.4.7.3. Antagoniści receptorów endotelinowych412
5.4.7.4. Aktywatory cyklazy guanylowej413
5.4.7.5. Analogi prostaglandyn414
5.5. Leki stosowane w zaburzeniach krążenia obwodowego i mózgowego – Krzysztof Kamiński415
5.4.8. Leki o działaniu diuretycznym415
5.5.1. Leki rozszerzające naczynia obwodowe415
5.5.1.1. Pochodne metyloksantyn416
5.5.1.2. Kwas nikotynowy i jego pochodne417
5.5.1.3. Leki rozszerzające naczynia obwodowe o różnej budowie i różnych mechanizmach działania419
5.5.2. Leki rozszerzające naczynia mózgowe423
5.5.3. Leki stosowane w zaburzeniach erekcji425
5.5.4. Leki stosowane w migrenie428
5.6. Leki zmniejszające stężenie lipidów we krwi (leki o działaniu hipolipemicznym) – Krzysztof Kamiński431
5.6.1. Inhibitory reduktazy hydroksymetyloglutarylo-koenzymu A (HMG-CoA)432
5.6.2. Pochodne kwasów aryloksyalkilokarboksylowych (fibraty)436
5.6.3. Pochodne kwasu nikotynowego439
5.6.4. Leki hamujące wchłanianie cholesterolu z jelit440
5.6.5. Leki wiążące kwasy żółciowe (żywice jonowymienne)441
5.6.6. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) i sitosterole (sterole roślinne)442
5.6.7. Leki o różnej budowie i różnych mechanizmach działania443
5.6.7.1. Przeciwciała monoklonalne – alirokumab i ewolokumab447
5.7. Leki wpływające na skład krwi i jej właściwości reologiczne – Krzysztof Kamiński449
5.7.1. Leki hamujące krzepliwość krwi (leki przeciwzakrzepowe, antykoagulacyjne)450
5.7.1.1. Heparyny452
5.7.1.2. Heparynoidy455
5.7.1.3. Hirudyna i jej pochodne – inhibitory trombiny o bezpośrednim działaniu457
5.7.1.4. Małocząsteczkowe inhibitory trombiny459
5.7.1.5. Inhibitory czynnika Xa o działaniu bezpośrednim (ksabany)462
5.7.1.6. Pochodne 4-hydroksykumaryny i indan-1,3-dionu (antagoniści witaminy K)466
5.7.2. Leki o działaniu przeciwpłytkowym (antyagregacyjne)469
5.7.2.1. Antagoniści receptora P2Y12 (antagoniści receptora ADP)472
5.7.2.2. Antagoniści receptora glikoproteinowego IIb/IIIa (GPIIb/IIIa)473
5.7.2.3. Przeciwciała monoklonalne oddziałujące z receptorem glikoproteinowym IIb/IIIa475
5.7.3. Leki o działaniu fibrynolitycznym (leki trombolityczne)476
5.7.4. Leki zwiększające krzepliwość krwi (leki przeciwkrwotoczne)478
5.7.4.1. Leki hamujące fibrynolizę (leki antyfibrynolityczne)479
5.7.4.2. Osoczowe czynniki krzepnięcia krwi479
5.7.4.3. Inne leki przeciwkrwotoczne o działaniu ogólnoustrojowym479
5.7.5. Środki o działaniu krwiozastępczym480
5.7.4.4. Leki przeciwkrwotoczne o działaniu miejscowym480
5.7.6. Leki stosowane w niedokrwistości. Czynniki hematopoetyczne482
6. Leki o działaniu moczopędnym (diuretyki) – Marek Bajda488
6.1. Leki o działaniu moczopędnym zawierające ugrupowania sulfonamidowe488
6.1.1. Leki moczopędne hamujące anhydrazę węglanową489
6.1.2. Leki moczopędne hamujące wchłanianie zwrotne elektrolitów (saluretyki)490
6.1.2.1. Diuretyki tiazydowe490
6.1.2.2. Diuretyki tiazydopodobne492
6.1.2.3. Diuretyki działające w obrębie pętli Henlego (diuretyki pętlowe)493
6.2. Saluretyki o budowie niesulfonamidowej495
6.3. Diuretyki „oszczędzające potas”496
6.3.1. Antagoniści aldosteronu496
6.4. Diuretyki pochodne metyloksantyn498
6.3.2. Diuretyki zawierające ugrupowania guanidynowe i amidynowe498
6.5. Diuretyki o działaniu osmotycznym499
6.6. Antagoniści wazopresyny499
6.5.1. Alkohole cukrowe499
6.5.2. Mocznik499
7. Leki stosowane w chorobach układu oddechowego – Grażyna Chłoń-Rzepa 502
7.1. Leki stosowane w astmie oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc502
7.1.1. Leki rozszerzające oskrzela503
7.1.1.1. Selektywni agoniści receptora β2-adrenergicznego503
7.1.1.2. Leki o działaniu adrenomimetycznym z różnych grup chemicznych504
7.1.1.3. Antagoniści receptora muskarynowego504
7.1.2. Leki hamujące wytwarzanie mediatorów stanu zapalnego (glikokortykosteroidy)505
7.1.1.4. Teofilina i jej pochodne505
7.1.2.1. Glikokortykosteroidy podawane drogą wziewną506
7.1.3. Leki hamujące uwalnianie mediatorów stanu zapalnego508
7.1.2.2. Glikokortykosteroidy stosowane systemowo508
7.1.3.1. Pochodne chromonu (kromony)508
7.1.3.2. Lodoksamid509
7.1.3.3. Inhibitory fosfodiesterazy 4 (PDE4)509
7.1.4. Leki blokujące receptor histaminowy H1511
7.1.5. Antagoniści receptora leukotrienowego (Cys-LT1)512
7.1.6. Inhibitory 5-lipooksygenazy513
7.1.7. Przeciwciała monoklonalne513
7.2. Leki o działaniu przeciwkaszlowym514
7.2.1. Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym514
7.2.1.1. Opioidowe leki przeciwkaszlowe514
7.2.1.2. Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe515
7.2.2. Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym516
7.3. Leki o działaniu wykrztuśnym517
7.3.1. Leki o działaniu sekretolitycznym i sekretomotorycznym517
7.3.1.1. Solne środki o działaniu wykrztuśnym517
7.3.2. Leki o działaniu mukolitycznym518
7.3.1.2. Pochodne 2-metoksyfenolu (gwajakolu) o działaniu wykrztuśnym518
7.3.2.1. Pochodne L-cysteiny o działaniu mukolitycznym518
7.4. Leki stosowane w zespole zaburzeń oddychania521
7.5. Leki stosowane w mukowiscydozie522
8. Leki stosowane w chorobach układu pokarmowego – Grażyna Chłoń-Rzepa 524
8.1. Leki pobudzające wydzielanie soku żołądkowego524
8.1.1. Kwasy nieorganiczne i organiczne524
8.1.2. Związki pochodzenia naturalnego524
8.2. Leki stosowane w terapii chorób związanych z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku525
8.2.1. Leki hamujące wydzielanie kwasu solnego525
8.2.1.1. Inhibitory pompy protonowej (H+/K+-ATPazy)526
8.2.1.2. Antagoniści receptora histaminowego H2528
8.2.2. Leki o działaniu neutralizującym kwas solny (antacida)529
8.2.1.3. Leki o działaniu cholinolitycznym (parasympatykolityki)529
8.2.2.1. Leki o działaniu neutralizującym I generacji530
8.2.3. Leki chroniące błonę śluzową żołądka (leki mukozo- i cytoprotekcyjne)531
8.2.2.2. Leki o działaniu neutralizującym II generacji531
8.2.3.1. Sukralfat i związki bizmutu531
8.2.3.2. Syntetyczne analogi prostaglandyn532
8.2.3.3. Leki pochodzenia naturalnego533
8.3. Leki stosowane w czynnościowych zaburzeniach przewodu pokarmowego534
8.2.4. Leki stosowane w eradykacji Helicobacter pylori534
8.3.1. Leki pobudzające motorykę przewodu pokarmowego (leki prokinetyczne)534
8.3.1.1. Antagoniści receptora dopaminowego D2535
8.3.1.2. Agoniści receptora serotoninowego 5-HT4535
8.3.1.3. Nieselektywni agoniści receptorów opioidowych535
8.3.2. Leki stosowane w zespole jelita drażliwego536
8.4. Leki stosowane w przewlekłych chorobach zapalnych jelit538
8.4.1. Kwas 5-aminosalicylowy (5-ASA) i jego pochodne (aminosalicylany)538
8.5. Leki stosowane w chorobach wątroby i dróg żółciowych540
8.4.2. Glikokortykosteroidy540
8.4.3. Leki o działaniu immunosupresyjnym540
8.4.4. Leki o działaniu przeciwbakteryjnym540
8.4.5. Przeciwciała monoklonalne540
8.5.1. Leki żółciotwórcze i żółciopędne541
8.5.1.1. Kwasy żółciowe naturalne i półsyntetyczne541
8.5.2. Leki zapobiegające tworzeniu się kamieni żółciowych (leki antylitogenne) oraz rozpuszczające kamienie żółciowe542
8.5.1.2. Leki syntetyczne o różnej budowie542
8.5.1.3. Leki pochodzenia roślinnego542
8.5.3. Leki ochraniające komórki wątrobowe (hepatoprotectiva)543
8.5.3.1. Naturalne i syntetyczne związki zawierające siarkę543
8.5.3.2. Leki o różnej strukturze chemicznej544
8.5.3.3. Leki pochodzenia roślinnego544
8.5.4. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby545
8.5.4.1. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby typu B545
8.5.4.2. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby typu C547
8.6. Leki przeczyszczające551
8.6.1. Leki przeczyszczające działające na drodze fizycznej551
8.6.1.1. Środki o działaniu osmotycznym551
8.6.2. Leki przeczyszczające działające na drodze chemicznej553
8.6.1.2. Środki pęczniejące, rozluźniające treść jelitową i poślizgowe553
8.6.2.1. Leki pochodzenia naturalnego553
8.6.2.2. Pochodne triarylometanu555
8.7. Leki przeciwbiegunkowe556
8.7.1. Leki o działaniu adsorbującym (pochłaniającym)556
8.7.2. Leki o działaniu ściągającym557
8.7.3. Leki o działaniu hamującym perystaltykę jelitową557
8.7.4. Leki o działaniu hamującym enkefalinazę jelitową559
8.7.5. Leki o działaniu blokującym kanały chlorkowe nabłonka jelitowego560
8.7.6. Leki o działaniu przeciwbakteryjnym stosowane w leczeniu biegunek560
8.8. Leki przeciwwymiotne561
8.8.1. Leki o działaniu parasympatykolitycznym562
8.8.2. Antagoniści receptora histaminowego H1562
8.8.3. Antagoniści receptora dopaminowego D2562
8.8.3.1. Neuroleptyki562
8.8.3.2. Pochodne benzamidu i benzimidazolonu563
8.8.4. Antagoniści receptora serotoninowego 5-HT3 (setrony)564
8.8.5. Selektywni antagoniści receptora neurokininy 1 (NK1)565
8.8.6. Glikokortykosteroidy i benzodiazepiny566
8.8.7. Syntetyczne kanabinoidy567
9. Hormony i leki wpływające na funkcje układu wewnątrzwydzielniczego – Agnieszka Zagórska568
9.1. Hormony podwzgórza568
9.1.1. Liberyny570
9.1.2. Statyny573
9.2. Hormony przysadki mózgowej574
9.2.1. Hormony przedniego płata przysadki mózgowej574
9.2.2. Hormony tylnego płata przysadki mózgowej576
9.3. Hormony tarczycy i leki stosowane w zaburzeniach funkcji tarczycy577
9.3.1. Leki stosowane w niedoczynności tarczycy579
9.3.2. Leki stosowane w nadczynności tarczycy579
9.3.2.1. Cykliczne tioamidy – pochodne tiouracylu i tioimidazolu581
9.4. Hormony przytarczyc i leki wpływające na homeostazę wapniową582
9.4.1. Parathormon i kalcytonina582
9.4.2. Leki wpływające na homeostazę wapniową583
9.5. Hormony o budowie steroidowej585
9.5.1. Biosynteza hormonów steroidowych586
9.5.2. Steroidy kory nadnerczy587
9.5.2.1. Działanie fizjologiczne kortykosteroidów587
9.5.2.2. Glikokortykosteroidy587
9.5.2.3. Mineralokortykosteroidy593
9.5.3. Hormony płciowe595
9.5.3.1. Hormony płciowe żeńskie – estrogeny i gestageny595
9.5.3.2. Hormony stosowane w antykoncepcji602
9.5.3.3. Preparaty stosowane w hormonalnej terapii zastępczej (HTZ)603
9.5.3.4. Androgeny i wywodzące się z nich leki603
9.5.3.5. Leki o działaniu antyandrogennym605
9.6. Hormony wysp trzustkowych oraz leki stosowane w cukrzycy606
9.6.1. Glukagon607
9.6.2. Insulina – hormon i lek stosowany w terapii607
9.6.1.1. Mechanizm działania glukagonu607
9.6.1.2. Zastosowanie glukagonu607
9.6.2.1. Biosynteza i budowa chemiczna insuliny608
9.6.2.2. Trwałość preparatów insulinowych610
9.6.2.3. Biochemiczny mechanizm działania insuliny610
9.6.2.4. Preparaty insulinowe611
9.7. Doustne leki o działaniu hipoglikemizującym612
9.7.1. Pochodne sulfonylomocznika613
9.7.1.1. Biochemiczny mechanizm działania pochodnych sulfonylomocznika613
9.7.2. Glinidy (meglitynidy) o działaniu hipoglikemizującym614
9.7.3. Pochodne biguanidu615
9.7.4. Inhibitory α-glukozydazy615
9.7.3.1. Biochemiczny mechanizm działania biguanidów615
9.7.5. Glitazony (tiazolidynodiony)616
9.7.6. Flozyny (gliflozyny)617
9.7.7. Leki o działaniu inkretynowym618
9.7.6.1. Mechanizm działania flozyn618
10. Witaminy – Hanna Byrtus624
10.1. Retinol i retinoidy624
10.2. Witaminy grupy B632
10.2.1. Tiamina632
10.2.2. Ryboflawina634
10.2.3. Pirydoksyna635
10.2.4. Kobalaminy637
10.2.5. Kwas pantotenowy638
10.2.6. Nikotynamid639
10.2.7. Biotyna640
10.2.8. Kw as foliowy640
10.3. Kwas askorbinowy642
10.4. Witamina D i jej analogi643
10.5. Tokoferole648
10.6. Witaminy K650
10.7. Leki według nazewnictwa zaliczane do witamin652
10.7.1. Kwas pangamowy652
10.7.2. Kwas tioktynowy652
10.7.3. Witamina F652
10.7.4. Ubichinon653
10.7.5. Flawonoidy653
11. Leki działające na656
11.1. Środki o działaniu dezynfekującym i odkażającym – Maciej Pawłowski656
11.1.1. Preparaty nieorganiczne o działaniu utleniającym657
11.1.1.1. Organiczne preparaty chloru o działaniu utleniającym658
11.1.2. Preparaty metali ciężkich660
11.1.2.1. Sole i związki kompleksowe srebra660
11.1.2.2. Sole i związki kompleksowe bizmutu661
11.1.3. Alkohole o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym662
11.1.2.3. Zatrucia metalami ciężkimi662
11.1.4. Aldehydy o działaniu dezynfekującym i odkażającym663
11.1.5. Fenole o działaniu dezynfekującym i odkażającym664
11.1.6. Tlenek etylenu i β-propiolakton666
11.1.7. Pochodne guanidyny o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym666
11.1.7.1. Pochodne biguanidowe i tiosemikarbazydowe666
11.1.8. Związki powierzchniowo czynne (tenzydy) stosowane jako środki dezynfekujące i antyseptyczne667
11.1.8.1. Tenzydy anionowo czynne (mydła)667
11.1.8.2. Tenzydy kationowo czynne (IV-rzędowe sole amoniowe) oraz pochodne III-rzędowych amin668
11.1.8.3. Tenzydy o charakterze amfoterycznym (amfotenzydy)669
11.1.9. Pochodne układów heterocyklicznych670
11.1.9.1. Pochodne 8-hydroksychinoliny670
11.1.9.2. Pochodne akrydyny670
11.1.9.3. Pochodne 5-nitrofuranu671
11.2. Preparaty sulfanilamidowe o działaniu przeciwinfekcyjnym – Maciej Pawłowski673
11.2.1. Acylowe i guanidynowe pochodne sulfanilamidu676
11.2.2. Heterocykliczne pochodne sulfanilamidu z układem pięcioczłonowym677
11.2.3. Heterocykliczne pochodne sulfanilamidu z układem sześcioczłonowym678
11.2.4. N-1, N-4 dipodstawione pochodne sulfanilamidu679
11.2.5. Sulfonamidy o różnej budowie679
11.2.6. Leki złożone zawierające sulfanilamidy679
11.3. Chinolony – pochodne kwasu chinolono-karboksylowego – Maciej Pawłowski680
11.3.1. Biochemiczny mechanizm działania fluorochinolonów684
11.4. Antybiotyki – Maciej Pawłowski687
11.4.1. Antybiotyki o strukturze β-laktamowej687
11.4.1.1. Penicyliny naturalne pochodne penamu688
11.4.1.2. Penicyliny półsyntetyczne – pochodne acylowe kwasu 6-AP694
11.4.1.3. Inhibitory β-laktamaz701
11.4.1.4. Karbapenemy703
11.4.1.5. Monobaktamy705
11.4.1.6. Cefalosporyny naturalne, pochodne cefemu707
11.4.1.7. Cefalosporyny półsyntetyczne – kierunki modyfikacji chemicznej kwasu 7-AC708
11.4.2. Antybiotyki aminoglikozydowe715
11.4.2.1. Właściwości chemiczne a oporność szczepów bakteryjnych wobec aminoglikozydów715
11.4.2.2. Streptomycyna i dihydrostreptomycyna716
11.4.2.3. Kanamycyna i tobramycyna oraz ich półsyntetyczne pochodne717
11.4.2.4. Gentamycyna i jej półsyntetyczne pochodne719
11.4.2.5. Neomycyna i paramomycyna721
11.4.3. Antybiotyki o strukturze tetra- i pentacyklicznej723
11.4.2.6. Spektynomycyna – cyklitolowy analog aminoglikozydów723
11.4.3.1. Tetracykliny naturalne724
11.4.3.2. Tetracykliny półsyntetyczne – zasady Mannicha do podania pozajelitowego725
11.4.3.3. Tetracykliny półsyntetyczne – modyfikowane w położeniach 5, 6 i 7726
11.4.4. Antybiotyki o strukturze makrocyklicznej (makrolidy)728
11.4.4.1. Makrolidy niepolienowe z grupy erytromycyny i ich półsyntetyczne analogi728
11.4.4.2. Makrolidy niepolienowe z grupy pochodnych ketolidowych734
11.4.4.3. Makrolidy niepolienowe z grupy pochodnych azalidowych734
11.4.5. Antybiotyki o strukturze peptydowej735
11.4.5.1. Antybiotyki o strukturze peptydowej zbudowane wyłącznie z aminokwasów736
11.4.5.2. Antybiotyki o strukturze modyfikowanych peptydów738
11.4.6. Antybiotyki ansamycynowe742
11.3.6.2. Półsyntetyczne antybiotyki ansamycynowe – ryfamid i ryfampicyna743
11.4.6.1. Naturalne antybiotyki ansamycynowe – ryfamycyna B i ryfamycyyna SV743
11.4.7. Linkozamidy naturalne – linkomycyna744
11.4.8. Antybiotyki o różnej strukturze746
11.4.7.1. Półsyntetyczne analogi linkomycyny – klindamycyna746
11.5. Leki o działaniu przeciwgruźliczym i przeciwtrądowym – Maciej Pawłowski748
11.5.1. Leki o działaniu przeciwgruźliczym748
11.5.1.1. Aromatyczne kwasy karboksylowe i ich pochodne748
11.5.1.2. Aminoalkohole o działaniu przeciwgruźliczym750
11.5.1.3. Antybiotyki o działaniu przeciwgruźliczym751
11.5.2. Leki stosowane w leczeniu trądu752
11.6. Leki o działaniu przeciwwirusowym – Paweł Żmudzki753
11.6.1. Leki stosowane w zakażeniach DNA-wirusami753
11.6.2. Leki stosowane w zakażeniach RNA-wirusami757
11.6.2.1. Leki stosowane w zakażeniach wirusem grypy757
11.6.2.2. Leki stosowane w leczeniu WZW typu C759
11.6.3. Leki stosowane w zakażeniach HIV763
11.6.3.1. Inhibitory wejścia763
11.6.3.2. Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy763
11.6.3.3. Nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy764
11.6.3.4. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy764
11.6.3.5. Inhibitory integrazy765
11.6.3.6. Inhibitory proteazy766
11.6.3.7. Leki zwiększające biodostępność preparatów antywirusowych stosowanych w HIV – wzmacniacze metaboliczne768
11.6.4. Leki przeciwwirusowe o działaniu niespecyficznym769
11.7. Leki o działaniu przeciwgrzybiczym – Paweł Żmudzki770
11.7.1. Antybiotyki o działaniu przeciwgrzybiczym z grupy makrolidów polienowych770
11.7.2. Pochodne azolowe – inhibitory 14α-demetylazy lanosterolu772
11.7.2.1. Pochodne imidazolu o działaniu przeciwgrzybiczym773
11.7.2.2. Pochodne triazolu o działaniu przeciwgrzybiczym775
11.7.3. Pochodne alliloaminy o działaniu przeciwgrzybiczym776
11.7.4. Pochodne morfoliny o działaniu przeciwgrzybiczym776
11.7.5. Echinokandyny777
11.7.6. Leki o różnych mechanizmach działania779
11.7.7. Leki o działaniu niespecyficznym779
11.8. Leki o działaniu przeciwpierwotniakowym – Paweł Żmudzki780
11.8.1. Leki stosowane w leczeniu amebiozy, giardiozy i trychomonadozy780
11.8.1.1. Pochodne 5-nitroimidazolu780
11.8.1.2. Pochodne 5-nitrotiazolu781
11.8.1.3. Pochodne dichloroacetamidu781
11.8.2. Leki stosowane w leczeniu pneumocystozy782
11.8.1.4. Antybiotyki aminoglikozydowe782
11.8.3. Leki stosowane w leczeniu toksoplazmozy783
11.8.4. Leki stosowane w leczeniu trypanosomoz783
11.8.5. Leki stosowane w leczeniu leiszmaniozy786
11.8.6. Leki stosowane w leczeniu malarii787
11.8.6.1. Inhibitory krystalizacji hemozoiny787
11.8.6.2. Pochodne 8-aminochinoliny789
11.8.6.3. Antagoniści kwasu foliowego789
11.8.6.4. Artemizyna i jej analogi790
11.8.6.5. Leki o innej strukturze chemicznej790
11.9. Leki o działaniu przeciwrobaczym – Paweł Żmudzki791
11.9.1. Leki stosowane w zakażeniach robakami płaskimi791
11.9.1.1. Leki hamujące polimeryzację tubuliny791
11.9.1.2. Leki zwiększające przepuszczalność dla jonów wapnia791
11.9.2. Leki stosowane w zakażeniach robakami obłymi792
11.9.1.3. Leki hamujące metabolizm glukozy792
12. Leki stosowane w chemioterapii przeciwnowotworowej – Paweł Zajdel794
12.1. Cele biologiczne dla leków o działaniu przeciwnowotworowym797
12.2. Leki o działaniu alkilującym798
12.2.1. Pochodne β-chloroetyloaminy i etylenoiminy799
12.2.2. Estry kwasu metanosulfonowego802
12.2.3. Pochodne nitrozomocznika o działaniu alkilującym i acylującym803
12.2.4. Leki alkilujące o różnej budowie chemicznej805
12.3. Kompleksowe związki platyny806
12.4. Antymetabolity808
12.4.1. Antymetabolity kwasu foliowego808
12.4.2. Antymetabolity zasad pirymidynowych810
12.4.2.1. Inhibitory syntazy tymidylanowej810
12.4.3. Antymetabolity zasad purynowych813
12.4.2.2. Inhibitory polimerazy DNA813
12.4.4. Inhibitory reduktazy rybonukleotydowej i polimerazy DNA815
12.5. Antybiotyki o działaniu przeciwnowotworowym817
12.5.1. Mitomycyny817
12.5.2. Bleomycyny818
12.5.3. Aktynomycyny819
12.6. Inhibitory topoizomerazy820
12.6.1. Inhibitory topoizomerazy typu I820
12.6.2. Inhibitory topoizomerazy typu II821
12.6.2.1. Antybiotyki antracyklinowe o działaniu przeciwnowotworowym822
12.6.2.2. Pochodne podofilotoksyny826
12.7. Leki o działaniu przeciwmitotycznym827
12.7.1. Alkaloidy barwinka różowego827
12.7.2. Taksany (taksoidy)828
12.7.3. Epotylony830
12.7.4. Leki przeciwmitotyczne o różnej budowie831
12.8. Leki cytostatyczne o różnej strukturze i zróżnicowanych mechanizmach działania833
12.9. Hormony i antyhormony834
12.9.1. Antyestrogeny834
12.9.1.1. Selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERM)834
12.9.1.2. Selektywni wyciszacze receptora estrogenowego (SERD)836
12.9.1.3. Inhibitory aromatazy836
12.9.2. Analogi gonadoliberyny838
12.9.3. Antagoniści hormonu uwalniającego gonadotropiny GnRH838
12.9.4. Leki o działaniu antyandrogennym838
12.9.4.1. Antagoniści receptora androgenowego838
12.9.4.2. Inhibitory enzymu CYP17A1841
12.9.4.3. Inhibitory 5α-reduktazy842
12.9.5. Gestageny843
12.10. Leki przeciwnowotworowe wpływające na aktywność kinaz komórkowych845
12.11. Modulatory wzrostu komórkowego wpływające na receptorowe kinazy tyrozynowe845
12.11.1. Inhibitory receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR)845
12.11.1.1. Przeciwciała monoklonalne anty-EGFR846
12.11.1.2. Małocząsteczkowe inhibitory receptora EGFR846
12.12. Inhibitory procesu angiogenezy850
12.12.1. Regulatory wzrostu naczyń guza nowotworowego850
12.12.2. Inhibitory receptora czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGFR)850
12.12.2.1. Przeciwciała monoklonalne anty-VEGFR851
12.12.2.2. Małocząsteczkowe inhibitory VEGFR851
12.12.3. Pochodne izoindolo-1,3-dionu o działaniu antyangiogennym854
12.13. Małocząsteczkowe inhibitory receptora czynnika wzrostu fibroblastów (FGFR)855
12.14. Inhibitory receptora kinazy chłoniaka anaplastycznego (ALK)856
12.15. Inhibitory kinazy tropomiozynowej859
12.16. Inhibitory receptora kinazy tyrozynowej FLT3861
12.17. Inhibitory cytoplazmatycznych kinaz tyrozynowych862
12.17.1. Inhibitory kinazy Bcr-Abl862
12.17.2. Inhibitory kinazy tyrozynowej Brutona (BTK)865
12.18. Inhibitory cytoplazmatycznych kinaz serynowo-treoninowych867
12.18.1. Inhibitory szlaku RAF867
12.18.2. Inhibitory kinaz aktywowanych mitogenami (MEK)869
12.18.3. Inhibitory kinazy mTOR870
12.18.4. Inhibitory kinaz zależnych od cyklin (CDK 4/CDK 6)872
12.19. Inhibitory kinazy 3-fosfatydyloinozytolu (PI3K)873
12.20. Inhibitory proteasomu874
12.21. Inhibitory polimerazy poli-ADP-rybozy (PARP)877
12.22. Leki o działaniu epigenetycznym880
12.22.1. Inhibitory metylotransferazy DNA880
12.22.2. Inhibitory deacetylazy histonów881
12.23. Leki stosowane w chemioterapii immunoonkologicznej883
13. Leki wpływające na układ immunologiczny – Paweł Zajdel886
13.1. Leki o działaniu immunosupresyjnym887
13.1.1. Inhibitory kalcyneuryny887
13.1.2. Modulatory receptora fosforanu sfingozyny888
13.1.3. Przeciwciała monoklonalne888
13.1.3.1. Inhibitory TNF-α889
13.1.3.2. Inhibitory biosyntezy DNA890
13.2. Leki o działaniu immunostymulującym891
13.3. Leki przeciwnowotworowe o działaniu immunosupresyjnym892
13.3.1. Cytostatyki o działaniu immunosupresyjnym892
13.3.2. Antymetabolity jako leki o działaniu immunosupresyjnym893
14. Radiofarmaceutyki i środki cieniujące stosowane w diagnostyce obrazowej – Katarzyna Kulig894
14.1. Radiofarmaceutyki894
14.1.1. Radiofarmaceutyki stosowane w terapii894
14.1.2. Radiofarmaceutyki stosowane w diagnostyce obrazowej897
14.2. Środki stosowane w diagnostyce obrazowej900
14.2.1. Środki cieniujące stosowane w badaniach rentgenograficznych900
14.2.2. Środki cieniujące stosowane w badaniach metodą rezonansu magnetycznego902
14.2.3. Środki cieniujące stosowane w badaniach ultrasonograficznych905
14.3. Podsumowanie906
Piśmiennictwo908
Skorowidz912

Oddziaływanielekównareceptorydlaneuroprzekaź-

nikówmożeodbywaćsięprzezbezpośredniąinterakcję

zmiejscemwiązanianeuroprzekaźnika(oddziaływanie

ortosteryczne)lubprzezinterakcjęzinnymmiejscem

wiązanianareceptorze,czegowynikiemjestmodyfika-

cjawiązanianaturalnegoneuroprzekaźnika(oddziały-

wanieallosteryczne).Lekibezpośredniopobudzające

receptoryprzezoddziaływaniezmiejscemortosterycz-

nymzwyklenazywasięagonistamidanegoreceptora,

alekiblokującewtensposóbreceptor-jegoantago-

nistami.Lekinasilająceaktywnośćdanegoreceptora

przezinterakcjęzmiejscemallosterycznymnazywasię

pozytywnymimodulatoramiallosterycznymi(PAM-

positiveallostericmodulators)lubpotencjatorami,aleki,

którewtensposóbosłabiajądziałaniereceptora-nega-

tywnymimodulatoramiallosterycznymi(NAM–ne-

gativeallostericmodulators)1.

Oddziaływanieortosteryczneimodulacjaallosterycz-

namogądotyczyćzarównoreceptorówjonotropowych,

jakimetabotropowych.

Zchemicznegopunktuwidzeniawszystkiewymienio-

necelebiologicznesąstrukturamibiałkowymi,głównie

osadzonymiwbłoniekomórkowej(receptory,kanałyjo-

nowe,transportery)lubobecnymiwcytoplazmiebądź

wprzestrzenipozaneuronalnej(enzymy).Lokalizacja

celówbiologicznychjestistotnazewzględunamożli-

wośćpoznaniaichszczegółowejbudowyprzestrzennej,

awszczególnościmiejscawiązanianeuroprzekaźnika.

Pozwalatonazrozumienieoddziaływanianaturalnych

neuroprzekaźnikówistosowanychleków,atakżena

opracowywanienowychleków.Enzymy,będącewwięk-

szościbiałkamiotoczonymiwodą,stosunkowołatwo

poddająsiękrystalizacji,coumożliwiabadanieichstruk-

turyprzestrzennejmetodamirentgenostrukturalnymi.

Odwrotnie,błonowereceptory,kanałyjonoweitrans-

portery,otoczonewczęścicentralnejhydrofobowąbło-

nąkomórkowąnatomiastodwewnątrziodzewnątrz

komórkiwodą,krystalizująbardzotrudno,wzwiązku

zczymichbudowaprzestrzennajestzwyklesłabiejpo-

znananiżbudowaenzymów.Strukturykrystalicznebia-

łeksądeponowanewbaziePDB(ProteinDataBank).

Oddziaływaniazcelamibiologicznyminatural-

nychneuroprzekaźnikówimodyfikującychneuro-

transmisjęlekówopierająsięgłównienatworzeniu

kompleksówligand-celbiologiczny2,stabilizowanych

relatywniesłabymioddziaływaniaminiekowalencyjny-

mi.Dotychoddziaływańzaliczasię:wiązaniawodoro-

we,paryjonowe(obejmującetakżewiązaniawodorowe

1Istniejetakżepojęcieagonistówiantagonistówallosterycznych.

Sątozwiązki,któreoddziałujączallosterycznymmiejscemwiąza-

nia,samezsiebie,niezależnieodnaturalnegoneuroprzekaźnika,

pobudzająlubhamująreceptor.

2Częstostosujesięterminnkompleksligand-receptor”

,chociaż

niezawszekompleksytedotycząreceptorów,lecznp.enzymów

itransporterówbiałkowych.

stabilizowaneładunkiem),oddziaływaniaaromatyczne

typuπ-πiCH-πorazoddziaływanianiespecyficzne

typuvanderWaalsa,szczególnieistotnewprzypadku

niepolarnychiniearomatycznychfragmentówcząste-

czek.Wprzypadkuenzymówzawierającychwcentrum

aktywnymkationymetaliistotnesąrównieżwiązania

koordynacyjne(donorowo-akceptorowe).Powyższeod-

działywaniastanowiąpodstawędziałanianaturalnych

neuroprzekaźnikóworazlekówbędącychagonistami

lubantagonistami(inhibitorami)odwracalnymi.Leki

będącenieodwracalnymiinhibitoramienzymówmuszą

ponadtotworzyćsilneitrwałewiązaniakowalencyjne

(dotyczytonp.selegiliny-inhibitoramonoaminooksy-

dazy,którarozkładamonoaminy).

Należyzatemzwracaćszczególnąuwagęnateele-

mentystrukturalnebudowyneuroprzekaźnikówileków

ośrodkowegoukładunerwowego,któremogąuczestni-

czyćwtworzeniuwyżejwymienionychoddziaływań

zcelamibiologicznymi.Należądonich:

Igrupyjonizowalne-ulegającewwodziedysocjacji

kwasowejlubzasadowej(np.grupyCOOH,aminyali-

fatyczne);

Idonorywiązańwodorowych-tzw.polarnewodory,

czyliatomywodorupowiązanezelektroujemnymi

atomamitlenuiazotu(grupyOH,NHiNH

2);

Iakceptorywiązańwodorowych-heteroatomy

(głównie0iN)zawierającewolnąparęelektrono-

wą(np.ugrupowaniakarbonylowe,eterowe,amidy

III-rzędowe)3;

Iugrupowaniaaromatyczne-karbo-lubheteromono-

cykliczne(np.benzen,furan,pirol,imidazol,pirydy-

na)orazdicykliczne(np.naftalen,indol,chinolina).

Obecnośćwstrukturzeneuroprzekaźnikalubleku

grupjonizowalnychorazdonorówwiązańwodorowych

skutkujejegodobrąrozpuszczalnościąwwodziedzię-

kimożliwościtworzeniaoddziaływańjon-dipoloraz

wiązańwodorowychzpolarnymicząsteczkamiwody.

Jednocześnieobecnośćtychpolarnychgrupniesprzyja

penetracjinadrodzedyfuzjibiernejprzezbarierybiolo-

giczne,wtymbarieręjelito-krewibarierękrew-mózg4.

Dlawchłanianiazprzewodupokarmowegoniekorzyst-

nesątakieczynniki,jakliczbadonorówwiązańwodo-

rowychpowyżej5iobecnośćsilnejzasady(pK

a>8)

(silneprotonowaniewprzewodziepokarmowym).Dla

penetracjiprzezbarierękrew-mózgniekorzystnajest

jużliczbadonorówwiązańwodorowychpowyżej2,

atakżeobecnośćugrupowańkwasowychopK

a<6(silne

3GrupyOHmogąpełnićrolęzarównodonorów(poprzezatomwo-

doru),jakiakceptorówwiązańwodorowych(poprzezatomtlenu).

AminowegrupyNHiNH

2mogąpełnićzarównorolędonorów(po-

przezatomwodoru),jakiakceptorówwiązańwodorowych,atakże

ulegaćprotonowaniunawolnejparzeelektronowejazotu(grupy

pozytywniejonizowalne).

4Neuroprzekaźniki,awszczególnościichprekursory,podlegajągłów-

nietransportowiczynnemu.

Lekidziałającenaośrodkowyukładnerwowy

Brak wyników

Chemia leków

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra