Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Psychologiapodzielona
Psychologiapotoczna
19
Psychologiapotocznatonietylesystemrekomendacjidziałania,ile
raczejsystemprzekonańdotyczącychnaturyludzkiejoraznaturyświa-
ta,wjakimżyjemy.Systemtenkształtowanyjestjawnielubwsposób
ukrytyodwczesnegodzieciństwa.Kształtujągorodzice,rówieśnicy,du-
chowni,nauczyciele,aleteżpostacieliterackie,bohaterowiemediówczy
gierkomputerowych.GarthFletcher,któryanalizowałzjawiskopotocz-
nychteoriipsychologicznych,zauważył,żemożnajepogrupowaćwtrzy
kategorie(Fletcher,1985).Pierwszadotyczyukrytejnaturyświataczy
własnejosoby.Tunależynaprzykładprzekonanie,żeciąglejesteśmy
tymisamymiosobami(choćnadertrudnobyłobynamtoudowodnić).
Kategoriędrugąstanowiąobiegoweporzekadła(np.nnikomuniemożna
ufać”),przysłowia(nbiednemuwiatrwiejewoczy”),przekonanianate-
matzwiązkumiędzycechami(ndobrybogłupi”).Kategoriatajestnader
pojemnaizawierabądźprzekonaniauniwersalnedotyczącewszystkich
ludzi,bądźteżprzekonaniadotycząceokreślonychgrupspołecznych,np.
polityków,policjantów,kobietczywłaścicielisamochodówBMW.Kate-
goriatrzeciadotyczy1zdaniemFletchera1regułżyciaspołecznego.
Znajdziemytutwierdzeniauniwersalne,ponadkulturowe(nswójjestlep-
szyodobcego”),aleznajdziemyteżprzekonaniawarunkowanekulturo-
wo(np.przekonanie,żeświatjesturządzonysprawiedliwie1typowe
dlakulturyamerykańskiej,lubprzekonanie,żeświatjesturządzonynie-
sprawiedliwie1typowedlakulturypolskiej).
Zbioryprzekonańniestanowiążadnegosystemu.Sąraczejkolekcją
niżsyntezączegokolwiek.Pełnesąsprzeczności,skrajnościorazarbi-
tralności.Wnajwiększymstopniuniezgodnesązrachunkiemprawdo-
podobieństwaigaussowskimrozkłademcechwpopulacji.Opotocznych
teoriachpsychologicznychpisałemsporowinnychmiejscach(Łuka-
szewski,1994,1997a,1997b,1997c,2003),poprzestanęzatemnakilku
uwagachdotyczącychprzekonańnajbardziejrozpowszechnionych.Sąto
sądyoludzkiejnaturze.Tozjednejstronysądywartościującetypunlu-
dzieznaturyswojejsąźli”,nludziomniemożnaufać”,natomiastzdrugiej
sądyostałościlubzmiennościcechludzkiejnatury(ndobregoknajpanie
zepsuje,złegoKościółnienaprawi”,nktosięgłupiurodził,głupiumrze”).
Towarzyszątemuprzekonaniadotyczącenaturyświataspołecznego
(światniesprawiedliwyistanowiącyźródłokrzywdy,przeszłośćlepszaod
teraźniejszości,wolnośćniewykluczarówności).
Przekonaniaskładającesięnapsychologiępotocznąmająwieleważ-
nychwłaściwościdecydującychoprzebieguprocesuregulacjizachowania.
Popierwsze,sąnajwcześniejszą,acowięcej,najlepiejutrwalonąwersją
