Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nym.Potwierdzatojednoznajważniejszychpublicystycznychświadectw
epoki,artykułZenonaPrzesmyckiegoWalkazeSztuką,drukowanynałamach
DChimery”wroku1901.Formułującjasnosprecyzowanąprojekcjęcywiliza-
cyjnegokatastrofizmu,Przesmyckizauważył:
DSchyłekwiekuubiegłego,nieustępującyinnymepokom,lubmożeprze-
wyższającyjepodwzględemowejśmieszniedziecinnejzarozumiałości,był
widowniązupełnegochaosuduchowego,rozbiciawszystkichpojęćnadrzazgi
empiryczne,osłabionejzdolnościsyntetycznego,celowegomyśleniaidziała-
nia,zamętuianarchii,jakieświatsnadźrzadkowidywał”
22.
Wujęciutegorodzajuschyłekwartościutożsamianybyłzeschyłkiem
formacjispołecznejiintelektualnej.Jesttorysbardzoznamiennyidlaświa-
domościmodernistycznejcharakterystyczny.Wartościistniałytuwścisłym
związkuzeswoimspołecznympodłożem.Byłycząstkąrzeczywistościwstęp-
nieprzyswojonąprzezjednostkęiginęłyrównocześniezzagładą–wtej
chwilipomijamyzjakiegopowodu–tejżerzeczywistości.Braktumomentu
ichwyabstrahowania,podobniejakibrakwyraźnegostwierdzeniaalienacji
artysty,którywobecginącejrzeczywistościzachowywałpostawęDdwu-
znaczną”iwolicjonalnieambiwalentną.
PodobnieinterpretowałtenproblemWilhelmFeldman:
DKoniecwieku,coprawdainnyprzedstawiawidokniżjegopoczątki.
Okresbohaterskimieszczaństwadawnominąłtakwpolityce,jakiwsztuce.
Dzisiajjesteśmyświadkamijegorozkładu,jakniegdyśfeudalizmiabsolutyzm
wstaniedekadencji,takdzisiajburżuazjaprzemieniawpłaskość,trywialność
ispekulacjęwszystko,czegodotyka.»Patrzę–wołaRuskin–nakrajobraz
zeszpeconyprzezindustrializmipytam:cościewyzrobiliznatury?Patrzęna
robotnikawynędzniałegoizeszpeconegoprzezsystempracyipytam:coście
wyzrobilizczłowieka?Taksamo,patrzącnaznikczemniałewtreściiformie
dziennikarstwo,namodywliteraturzeiprodukcjiartystycznej,nazniżenie
twórcówpióraipędzladoroliafrodisiakówinarkotyków,trzebapytać:co-
ściewyzrobilizesztuki?«”
23
Kresformacjispołecznejutożsamionyzostałzuniwersalnymkresemcy-
wilizacji,tenzkolei–zkresemsztuki.Przeczucieschyłku,jakwklasycznej
projekcjikatastroficznej,obejmujewszystkiesferydziałalnościjednostkiwi-
dzianewkoherentnymzwiązku.
22ZenonPrzesmycki,Walkazesztuką,w:Programyidyskusjeliterackieokresu
MłodejPolski,op.cit.,s.298.
23WilhelmFeldman,Sztukaaźycie,w:Programyidyskusjeliterackieokresu
MłodejPolski,op.cit.,s.347.
29
