Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
–JanuszŚwiniarski,JoannaSkulska–
filozofowie,towłaśnieonisąlepszymi(sprawniejszymiiefektywniejszymi)kłam-
caminiżinniludzie.Wplatońskiejteoriikłamstwaużytecznegofilozofowiesą
najlepszymikłamcami,znająbowiemprawdę.Tylkoonijakorządzący,itylko
jakorządzący,mająprzywilejokłamywaniaobywateli(leczniemajągowsto-
mającynaceludobrowspólne(państwa)lubdobroosobyludzkiej(Uleczeniaduszy
człowieka”).
OiledlaPlatonaźródłemkłamstwajestznajomośćprawdylubjejniezna-
jomość,toArystotelesw
Retoryce
stwierdza,że
Samimówcybudządosiebiezaufanieztrzechpowodów,botyletylko–pozado-
wodami–jestpobudek,którepozwalająwierzyćichwypowiedziom.Sątoichroz-
sądek,szlachetnośćiżyczliwość[czylioprawdzie–luboceniejakoprawdziwe–
decyduje
logos
(rozsądek),
ethos
(szlachetność),
pathos
(życzliwość)–przyp.J.Ś.,
J.S.].Jeśliwięcfałszywieprzemawiająlubudzielajązłychrad,czyniątozjednego
lubzewszystkichpowyższychpowodów:albozewzględunabrakrozsądkuwy-
powiadająnieprawdziwesądy,alboznającprawdę,mówiąnieto,comyślą,ze
względunaniegodziwość;alboteżsąszlachetniirozsądni,lecznieżyczliwi,idla-
Sązatemtrzypowodykłamania.Pierwszymjestbrakrozsądkuiwobectegoko-
munikowanienieprawdywskutekniewłaściwegonamysłu.Drugitoniegodzi-
wość,czylichęćzaszkodzeniainnym(wprowadzeniaichwbłąd).Potrzeciewresz-
Arystotelesutrwaliłambiwalentneprzeświadczenie,żeprawdajestprzeciwień-
stwemfałszu.Wedługniegoprawdękomunikujeten,ktostwierdzaotym,coak-
tualniejest,żejest,aotym,coaktualnieniejest,żeniejest,natomiastfałsz–ten,
ktostwierdzaotym,czegoaktualnieniema,żejest,aotym,coaktualniejest,że
tegoniema.Wkontekścietegoambiwalentnegoprzeświadczeniamożnasugero-
wać,żepomiędzytakpojmowanąprawdęitakpojmowanyfałszwciskasięcoś
trzeciego,jełączącego(synolon),amianowiciekłamstwo,którezdajesiębyćpo
częściprawdąipoczęścifałszem.Jegoprzewrotnośćmotywowanarozsądkiem,
szlachetnościąiżyczliwością–ogólnierzecbiorąc–polega,zdajesię,nakomuni-
kowaniustwierdzeniaotym,czegoniema(nieistniejeaktualnie),żejestlubmoże
być,aotym,cojest(istniejeaktualnielubmożezaistniećpotencjalnie),żetegonie
malubniemożebyć,krócej–wprowadzawbłąd.Tymsamymkłamstwo,które
31Zob.W.Chudy,
Filozofiakłamstwa
,Warszawa2003,s.128.
32Arystoteles,
Retoryk
a,przeł.L.Piotrowicz,[w:]tegoż,
Dzieławszystkie
,t.1,Warszawa2001,s.134.
33Zob.J.Kucharski,
Usprawiedliwionekłamstwowewspółczesnejetycestosowanej
,Kraków2014,s.40.
–22–
