Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Czas–mityiprawdy
Uśw.Augustynaczastorozciągłośćpoznawanadziękianalizie
przeżyćiwrażeńczłowieka;przeszłośćiprzyszłośćistniejąaktualnie
poprzezteraźniejszość,wzwiązkuzczymnależywyodrębnićtrzydzie-
dzinyczasu:teraźniejszośćrzeczyprzeszłychwpamięci,teraźniejszość
rzeczyobecnychwdostrzeganiuiteraźniejszośćrzeczyprzyszłych
woczekiwaniu.
WedługoryginalnegoujęciaF
.Suareza,należyrozróżnićczasma-
terialny,dotyczącyciałmaterialnychpozostającychwruchu,iczas
duchowy,właściwysposobowibytowaniaaniołów,orazczaswewnętrz-
ny,związanyzwewnętrznymtrwaniemruchuwkażdymprzedmiocie,
iczaszewnętrzny,stanowiącywspólnąmiarętrwaniadlanichwszyst-
kich.
I.Newtonsformułowałteorięczasuabsolutnego,upływającegojed-
nostajnie,wsposóbciągłyiniezmienny,orazczasukontinuum,będące-
gorealnościąniezależnąodruchumateriiiludzkiegopostrzegania.
KoncepcjęabsolutystycznąodrzuciliG.Berkeley,łączącyczaszna-
stępstwemideiwumyśle,orazI.Kanttraktującyczasjakojednązdwu
(drugąbyłaprzestrzeń)tkwiącychwkażdympodmiociepoznającym
apriorycznychformnaoczności,niepochodzącychzdoświadczenia,lecz
warunkującychje.
H.Bergsonwskazał,iżczasjestrealnymtrwaniem,aktywnymitwór-
czym,doświadczanymwsposóbbezpośredniiintuicyjnyprzezświa-
domość,kiedyuchwytujeczystenastępstwoprzechodzącychwsiebie
przeszłości,teraźniejszościiprzyszłości;rozumianyjakoczystetrwa-
nieczasu;odróżniłonodtrwania„zreflektowanego”,zafałszowanego
zwłaszczaideąjednorodnejprzestrzeni.
J.L.Balmesdowodził,iżczaspowstajewumyśleujmującymwspo-
sóbnastępczystosunek„być”do„niebyć”,niezależnieodjakiegokol-
wiekruchulokalnego;rozróżniłczasidealny(stosunek„być”do„nie
być”uchwyconyabstrakcyjnie)iczasempiryczny(powyższystosunek
uchwyconyzmysłami).
WedługE.Husserlaczasowośćzjawiskstanowipochodnąichnatury
retencyjno-protencyjnej;retencjapoleganawiązaniuwświadomościda-
nego„teraz”z„wcześniej”,poprzedzającymgojednakwporządkunietyle
czystejchronologii,ilekonstytuującegosięsensu;podobnieprotencjato
odesłaniedo„później”,któreowo„teraz”sensowniekontynuuje;dopiero
nadtakimizwiązkaminadbudowujesię„zwykłe”liniowepojmowaniecza-
su;należyzaznaczyć,iżsamatzw.czystaświadomośćjestwprezentowa-
nejkoncepcjibezczasowa–niedziejesię,będącpoprostustaleobecna.
IdeębezczasowejświadomościczystejodrzuciłM.Heidegger,upa-
trującwczasowościwłaśniepodstawęisensegzystencjibytuludz-
kiego;czasowośćowąująłjakojednośćtrzechtzw.ekstaz,pierwot-
nychodpowiedników–źródełtrzechfazczasu:ekstazęprzeszłości
stanowirzucenie,czyliodczuwaniesiebiejakozawszeinieodwołal-
niejużbyłego,ekstazęteraźniejszości–upadaniewbytaktualnie
obecny,któryswoim„tuiteraz”poczynaprzesłaniaćgłębszywymiar
bycia,ekstazęprzyszłościzaś–projektowaniejakookreślaniewła-
snychmożliwości.
