Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
podległebezpośrednioStolicyApostolskiej.Wtymsamymczasiemistrzzakonuinflanckiego
pośredniczyłupapieżawuzyskaniudlaMendogakoronykrólewskiej.Uroczystośćkoronacyjnaodbyła
sięw1253r.najprawdopodobniejwWilnie[26].Chrześcijaństwoniezapuściłojednakgłębszychkorzeni
naLitwie.Przyjętezpowodówpolitycznych,ztychsamychprzyczynupadło[27].
W1259r.Mendogzerwałstosunkizzakoneminflanckim,jaksięzdajeporzuciłchrześcijaństwo,
aczterylatapóźniej(1263)zostałzamordowanyprzezwrogów.WciągunastępnychstulatLitwa
pozostawałakrajempogańskim,niszczonymprzezwalkiwewnętrznemiędzykunigasami.Ichofiarąpadł
w1267r.synMendogainaturalnyjegospadkobierca–Wojsiełek.
SłabapodstawaźródłowadlakońcawiekuXIIIsprawia,żespotykamywhistoriografiiróżnehipotezy
codokolejnościwładcówLitwyiwzajemnychmiędzynimipowiązań.Z
Latopisuhipackiego,
którego
zapisypochodzązXViXVIw.,znanesąimionaksiążątBudikidaiBudiwida.Tenostatnijestprzez
niektórychhistorykówutożsamianyztajemnicząpostaciąksięciaPukuwera,rządzącegonaLitwie
wlatach1292-1294,uznawanegozaojcaWitensaiGiedymina.Witenswlatach1295-1315walczył
zpowodzeniemzKrzyżakami,którzysystematycznyminajazdamichcielizdobyćŻmudź,bymóc
połączyćsweziemiezterytoriumzakonuinflanckiego[28].
PoWitensiewładzęobjąłGiedymin(1316-1341).OdjegoczasudziejeLitwymająlepsząpostawę
źródłową.WokresiedługiegopanowaniaGiedyminutworzyłwielkieisilnepaństwolitewskie.Umocnił
wcześniejszezdobyczenaterenieksięstwruskichiprzyłączyłnoweobszary.WPołockuosadziłswego
brataWoinę,najstarszegosyna–Olgierda–ożeniłzMarią,córkąJarosława(zm.1346),księcia
Witebska.PodporządkowałsobieMińsk,PińskiTurów,przesuwającgranicepaństwadalekonawschód.
UtrzymywałdobrestosunkizniezależnymjeszczePskowem,TweremiNowogrodemWielkim,zktórymi
wspólnieusiłowałpowstrzymywaćekspansjęMoskwy,rosnącejwznaczenieodczasówIwanaKality
(1304-1340).
Utrzymywaniewielkiegoterytorialniepaństwabyłomożliwedziękimądrej,tolerancyjnejpolityce
Giedymina.Jednałsobieludnośćruskąprzezzachowywanieczęstoprzywładzydawnychksiążąt
iokazywanieszacunkudlajejreligiiiobyczajów.Jeśliziemieruskie,przyłączonedopaństwa,
przekazywałczłonkomswegorodu,przyjmowalioninaogółprawosławie.
Giedymin,sampoganin,postarałsięozgodęKonstantynopolanautworzenie(ok.1316)odrębnej
metropoliiprawosławnejdlaziemruskichzwiązanychzLitwą,abyzapewnićniezależnośćodmetropolity
kijowskiego,rezydującegowMoskwie[29].
StałezagrożeniezestronyzakonukrzyżackiegoskłoniłoGiedyminadoszukaniaporozumienia
zeStolicąApostolskąikrajamiEuropyZachodniejorazoskarżaniawobecnichKrzyżakówopolitykę
eksterminacjiwobecplemionBałtów,niemającąnicwspólnegozszerzeniemchrześcijaństwa.
KoniecznośćpowstrzymaniaKrzyżakówstanowiłatakżepodstawęporozumieniazPolską,zmagającąsię
zekspansjązakonuzaczasówWładysławaŁokietkaiwpoczątkachpanowaniaKazimierzaWielkiego.
Zawarteprzymierzewzmocnionezostałow1325r.małżeństwemcórkiGiedymina,Aldony,
zKazimierzem,synemŁokietka[30].
PanowanieGiedyminastanowiłookresbardzoważnywdziejachLitwy.ByłontwórcąpotęgiWielkiego
KsięstwaLitewskiegoizałożycielemdynastii,którarządziłakrajemażdo1572r.,tj.dośmierci
ostatniegozGiedyminowiczów,prawnukaJagiełły–ZygmuntaAugusta,wielkiegoksięcialitewskiego
ikrólapolskiego.
HenrykPaszkiewicz,przedstawiającwczesnedziejeLitwy,pisał,żezbytwątłapodstawaźródłowanie
pozwalanaodtworzenieetapówprocesurozszerzaniagranicpaństwaprzezGiedymina.Natomiastwynik
jegopodbojówizabiegówdyplomatycznychdajesięodczytaćz
Kronikiwielkichksiążąt[31].
Wyliczaona
imionatychspośródlicznychsynówGiedymina,którzyotrzymaligrodywrazzziemiamiwróżnych
częściachWielkiegoKsięstwa.Przydzieloneimterenyzadecydowaływpewnymstopniuopodziale,jaki
dokonałsięwewnątrzdynastii.Częśćwładców,rządzącychpośmierciGiedyminanaLitwie,toksiążęta
pogańscy–Jawnuta,Monwid,OlgierdiKiejstut,inni–związanizziemiamiruskimi–przyjęlichrzest
prawosławny,awrazznimnoweimiona:–Narymunt–Gleba,Lubart–Dymitra,aKoriat–Michała.
NawielkiegoksięciaGiedyminwyznaczyłJawnutę(1341-1345),dającmuWilno.Monwidotrzymał
KiernówiSłonim,umarłbezdzietniewkrótcepoojcu.Olgierd,posiadającyWitebskpoożenkuzMarią,
dostałtakżeKrewo.KiejstutzajmowałTroki.
W1345r.OlgierdiKiejstutodebraliJawnucietronwielkoksiążęcy.JawnutazbiegłdoMoskwy,gdzie
przyjąłwrazzprawosławiemimięIwan.Dwalatapóźniejwróciłdokrajuiotrzymałodbraciniewielkie
księstwozasławskie,leżącenaruskichobszarachpaństwalitewskiego.Rządzilinanichtakżepozostali
synowieGiedymina:Narymunt-Glebbyłksięciempińskim,połockiminamiestnikiemwNowogrodzie
Wielkim,Koriat-MichałrządziłNowogródkiem,Lubart-Dymitrbyłksięciemłuckimiwłodzimierskim[32].
Rzeczznamienna,żepomimowielościksięstwnależącychdoLitwy,państwozachowałojedność,nie
ulegającrozbiciu,jakieobserwujemywXIIIw.naRusiiwPolsce.ZdaniemPaszkiewiczastałosiętak,
ponieważ„naczeleLitwystanęlidwajnajbardziejutalentowanizewszystkichGiedyminowiczów
–OlgierdiKiejstut,dwajostatnipoganiewcałejgromadzieksiążęcej.Obajposiadali–pozapewnymi
ziemiamiruskimi–całąAuksztotę,fundamentterytorialnyniezbędnydoutrzymaniasilnejwładzy
wielkoksiążęcej”[33].WilnoOlgierdaiTrokiKiejstutaurastałydorolidwóchstolicLitwy.
