Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kraje,którymimiałwładać,od1506r.znajdowałysięwtrudnejsytuacji.NawschodzieLitwanękana
byłanajazdaminajpierwIwanaIII,potemjegosynaWasylaIII,którzystopniowoodrywaliwschodnie
terenyodWielkiegoKsięstwa.NapółnocywielkimistrzFryderykWettyn,wspieranyprzezcesarza
ipapieży,uparcienegowałtraktattoruńskiiodmawiałzłożeniahołdukrólowipolskiemu.Odpołudnia
zagrażaliTatarzy,częstosprzymierzającysięzMoskwą.NiepewnabyłatakżepozycjakrólaWładysława
wjegopaństwach,poktórewyciągaliręceHabsburgowie.NadwładztwemJagiellonówzbierałysię
chmury:zjednejstronyzagrażałaimbardzoniebezpieczna–montowanaprzezcesarzaMaksymiliana
I–koalicjahabsbursko-krzyżacko-moskiewska,zdrugiej–stanowiącagroźbęprzedewszystkimdla
Węgrów,alepośrednio,przezzagrożenieMołdawii,równieżdlaPolski–PortaOtomańska,rosnąca
wpotęgępozdobyciuKonstantynopolaw1453r.iujarzmieniukolejnychpaństwbałkańskich.
StanfinansówKoronywchwiliobjęciatronuprzezZygmuntabyłbardzozły.Abywłaściwie
poprowadzićpolitykęzagranicznąorazzapewnićsobiepieniądzenawojsko,potrzebnedoodpierania
wrogów,nowywładcamusiałprzeprowadzićniezbędnereformyskarbowe.Gospodarkęnajpewniejszymi
dochodamikrólewskimi–pochodzącymizżupsolnych–pozostawiłwrękachmianowanegojużprzez
AleksandrazdolnegoekonomistyJanaBonera,któryprzystąpiłdomodernizacjikopalńwWieliczce
iBochniipodniósłichrentowność.Wramachszerzejzakrojonejreformysystemupodatkowegood1507
r.ZygmuntIwprowadziłtzw.cłonowe,nakładanenatowaryprzewożoneprzezgranicę.Wobec
rozwijającegosięhandlu,zwłaszczapoodzyskaniuprzezKoronędostępudoportównadbałtyckich,cło
przyniosłowzrostwpływówdoskarbu.Królstarałsię,bardziejniżjegopoprzednicy,nietylkonie
obciążaćkrólewszczyznzaciąganiemnowychpożyczek,lecztakżesystematycznieprowadziłpolitykę
wykupudrobniejszychzadłużeń,stopniowoprzywracającskarbowikrólewskiemupowiększającysię
znichdochód,oczymzaświadczająrachunki,wzorowoprowadzonewkancelariipodskarbińskiej
AndrzejaKościeleckiego.WrazzeswoimidoradcamiZygmuntIposzukiwałmożliwościzreformowania
systemupodatkowego,abynanimprzedewszystkimoprzećszansęutrzymaniastałegowojska,które
mogłobyzastąpićmałoprzydatnepospoliteruszenie.Naporządkuobradsejmowychpojawiałysię
pomysłyrotacyjnegoobłożeniapodatkamiposzczególnychczęścikrajualbozastąpieniasłużby
wojskowej,doktórejzobowiązanabyłaszlachtawpospolitymruszeniu,wpłacaniempewnejsumy
pieniędzy;próbowanotakżetaksacjidóbr,abypobieraćodnichpodatki.Wszystkieteusiłowaniabyły
odrzucane,ponieważdotykałybezpośredniotych,którzymielijeprzegłosowaćnasejmach,awięc
szlachty,możnowładztwaiduchowieństwa(reprezentowanegowsenacieprzezbiskupów).Wcelu
finansowaniaobronykrajuzgodzonosięjedynienanałożeniepodatkównaczynsze,któreszlachta
otrzymywałaodwłościan.Trzebaprzyznać,żepraktyczniecorokuszlachtauchwalałapodatki
nadzwyczajne.Znichgłównieutrzymywanotzw.obronępotoczną–niewielkiewojskanajemne
strzegącebezpieczeństwapołudniowychiwschodnichKresów.MimoprowadzonychprzezZygmunta
wojenrachunkipodskarbińskieiwielkorządowe,dziękiwprowadzanemuładowiireformom,notowały
zwiększaniesiędochodów,któreponadtoumożliwiłykrólowijegodziałalnośćjakomecenasa
sztuki[127].
ZygmuntIkontynuowałtakżerozpoczętązaAleksandrareformęprawa.Obokpromulgowaniaprawa
partykularnego,jaknp.ormiańskie,zatwierdzonew1519r.,sejmprzyjąłzmianywprocedurzesądowej,
spisanewtzw.
Formulaprocessus.
NaLitwiew1529r.opracowanopierwsząkodyfikacjęprawa,tzw.
IStatutylitewskie.
ByłyonewyrazemdążeniaWielkiegoKsięstwadopodkreśleniawłasnejosobowości
prawnejwobecKorony.NatomiastnasejmiewPiotrkowiew1534r.przepadłanowakodyfikacjaipróba
ujednoliceniaprawapolskiegonazwana
Correcturaiurium,
opracowananapoleceniekrólaprzezkomisję
działającąpodprzewodnictwemwybitnegomówcysejmowegoiprawnika,MikołajaTaszyckiego(zm.
1545).Nadmierne–zapewnepodwpływemkrólaZygmuntaI–podkreślaniewzbiorzeprawrolisenatu
sprawiło,żeprojektzostałodrzuconygłosamiposłówszlacheckich[128].
Wswoichrządachkrólprzezcałyczasopierałsięwłaśnienanielicznychsenatorach,przedstawicielach
małopolskichrodówTarnowskichiTęczyńskich,wielkopolskichGórkówiSzamotulskich,wynosząc
dogodnościsenatorskichludzinowych,osobiściezwiązanychzZygmuntem,jakSzydłowieccy,Tomiccy
iLeszczyńscy.Prawodomianowaniaurzędników,zarównocentralnych,jakiziemskich(kasztelanów,
wojewodów),pozwalałoZygmuntowikształtowaćwspółdziałającyznimsenat.Byłtymwładcązdynastii
Jagiellonów,którywpełniwygrałbatalięzeStolicąApostolskąoprawomianowaniabiskupów
iwykorzystywałswojeuprawnienia,niewahającsięwchodzićwspórzpapieżami,kiedypróbowali
mieszaćsięwnominacjęordynariuszy.Kapituływybierałykandydatówkróla,aStolicaApostolskatylko
ichzatwierdzała.ZygmuntIczęstotraktowałbiskupstwajakonagrodęprzydzielanązazasługidla
monarchii,stosowałsystemprzesuwanialudzidlasiebiezasłużonychzgorzejuposażonychstolic
biskupichnabogatsze[129].
W1507r.doszłodopierwszegozaZygmuntakonfliktuzMoskwą,któryskomplikowałasprawabuntu
MichałaGlińskiego–potężnegoniegdyśdziękipoparciukrólaAleksandra–pochodzącegoztatarskiego
rodukniaziowskiego.OdsuniętyprzezZygmuntaIiskonfliktowanyzniektórymipanamilitewskimi,
zdradziłiprzeszedłnastronęMoskwy.ZygmuntzebrałwBrześciupospoliteruszenielitewskie,
naktóregoczelestałzbiegłyzniewolimoskiewskiejkniaźKonstantyOstrogski,aposiłkipolskie
przyprowadziłMikołajFirlej.Tymczasem,mimouprzedniegoporozumieniazkrólem,Tatarzykrymscy
zorganizowalitrzynapadynaPodole,WołyńiSłuck.Wobectakiejsytuacjiw1508r.Zygmunt
zdecydowałsięnazawarciezMoskwąwieczystegopokojunawarunkachniekorzystnychdlaLitwy,gdyż
Moskwazatrzymałapoprzedniozdobytetereny.„Wieczystość”pokojutrwałazaledwiedo1512r.[130]
