Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
„Kultura”czy„cywilizacja”?Europocentrycznepostrzeganieświata
19
Dopierood2poł.XVIIIw.,wrazzpojawieniemsięideipostępuipóz
,niejszymroz-
wojemewolucjonizmuwXIXw.,życieÐdzikichzaczętopostrzegaćjakobędącewpoczątko-
wejfazierozwojuspołecznego,podlegającegoewolucjikuformomcorazdoskonalszym_od
stanudzikości,przezbarbarzyństwodocywilizacji(Ferguson1767;Morgan1877).Natym
ostatnimetapiemiałysięjużznajdowaćspołeczeństwaeuropejskie.Koncepcjatastałasię
póz
,niejdoskonałymuzasadnieniemdlawielowiekowejkolonizacjiterenówNowegoŚwiata.
KolonializmmiałbowiemprzyspieszyćprzechodzenieprzezspołecznościÐdzikichdokolej-
nychstadiówrozwoju,miałichÐcywilizować.Ztegoteżpowoduspotkaniaztubylcami
traktowanebyłyówcześnieprzezniektórychbadaczyjakoÐpodróżwczasiedostanu,który
wEuropiewystępowałprzedwiekami.TakisposóbrozumieniaÐcywilizacjidługopanował
takżewnaucepolskiej.SocjologkulturyStefanCzarnowskipisałw1938r.:
JeśliwięczdarzysięnamużyćterminuÐcywilizacja,toniewznaczeniudorobkuspołecznegoÐkul-
turzeprzeciwstawnego.Rozumiećprzezeńbędziemyjedyniepewienstopieńkulturynajwyższy,za-
kładającywrozwojuogólnymludzkościprzebyciepoprzedniestopniniższych_pierwotnościibar-
barzyństwa(Czarnowski2005,s.15).
Ponieważspotykanekulturypozaeuropejskiebyłytakodmienne,zwłaszczawkwestii
rozwojutechnologicznego,zaczętostosowaćpojęciaÐkulturaiÐcywilizacjawsposóbwar-
tościujący,piszącoÐkulturachprymitywnychiÐwysokorozwiniętychcywilizacjach.Upod-
stawtakiegohierarchizującegosposobumyśleniależałaoświeceniowawiarawpotęgęrozu-
mu,racjonalizmiracjonalizatorstwo,któreskłaniałycywilizacjęeuropejskądodeprecjono-
waniawartościkulturnieeuropejskich(Kowalska2007,s.22_23).
Tenpoglądmocnoutrwaliłsięwpowszechnejświadomościiwpłynąłnazapisy
wpodstawowychdokumentachprawamiędzynarodowego,rozstrzygającychokształciesto-
sunkówmiędzynarodowych.WPakcieLigiNarodówz1919r.wart.22,odnoszącymsiędo
rdzennejludnościzamieszkującejkolonie,postanowiono,że
zapewnieniedobrobytuirozwojutymludom[Ðjeszczeniezdolnymdosamodzielnegorządzeniasię
wszczególnietrudnychwarunkachnowoczesnegoświata]stanowi
święteposłannictwocywiliza-
cji
idlategogodzisięwłączyćdoniniejszegoPakturękojmięspełnieniategoposłannictwa[...].Naj-
lepszymsposobemurzeczywistnieniawpraktycetejzasadyjestpowierzenieopiekinadtymiludami
narodomrozwiniętym
,którezewzględunaswezasoby,doświadczenielubpołożeniegeograficzne
mogąnajskuteczniejwziąćnasiebietakąodpowiedzialnośćizechcąjąprzyjąć[...][podkreślenia
autorów].
PewnerozwiązaniaPaktuLigiiNarodówibędącegojegointegralnączęściąStatutu
StałegoTrybunałuSprawiedliwościMiędzynarodowejstałysięnastępniepodstawąobowią-
zującejdodziśwniezmienionymkształcieKartyNarodówZjednoczonychz1945r.oraz
dołączonegodoniejStatutuMiędzynarodowegoTrybunałuSprawiedliwości(MTS).
Wart.38StatutuMTS,mówiącymopodstawachwyrokowaniatrybunału,zapisano
wust.1pktc,iżsątom.in.Ðogólnezasadyprawauznaneprzez
narodycywilizowane
.
Choćzapistenspotykasięobecniezpowszechnąkrytyką,todoskonaleobrazujesposób
myśleniadominującyjeszczetaknaprawdędolat60.XXw.,kiedytonastąpiłoapogeum
procesudekolonizacji.
Równoleglezewolucjonistycznympostrzeganiemcywilizacjijakonajwyższegostop-
niarozwojukulturyniektóreteorieXIX-wiecznetraktowałypojęciaÐkulturyiÐcywilizacji