Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
JorgeLuisBorges
ołtarzuborgesańskiegobóstwa,czymożejużBogawLogosieodnowionymprzez
JLBiprzystosowanymdonowych,choćjużwtejsamejchwilizmieniającychsię,
coraznowszychwarunków.Powiedzmy,żezmianytemającharakterincydentów,
awłaśnieincydentytrafiajądoliteratury.
Cokolwieksądzić,wszelkieprzymiotyiwady,jakie–zasłużeniebądźnie–przy-
pisujesięjużtosamemupisarzowi,jużtonajczęściejjegodziełu,bynajmniejnie
czyniązeńprimusinterpares,atoniedlatego,żejestznikimnieporównywalny,
aledlategożesytuujesięcałkowicieosobno,mimożejegopisarstwunieustannie
towarzyszyrójautorówiniepoliczalnailośćdziełwewszystkichjęzykach,jakie
słychaćnaZiemioddniakiedyrunęławznoszonawkrainieSzinearwBabilonii
(hbr.Babel)wieżaludzkiejpychyizuchwałości.Aleto,coniespodobałosięBogu,
niewątpliwieprzysłużyłosiędziełu(BibliotekarzazBabel).Bóg,mieszającjęzyki
budowniczymwieżyBabelsprawił,żeuruchomionaprzezJLBwirówkaliter
wyrzuciłazsiebieliterackiemixtumcompositum,melanżsłówirzeczynietylko
uporządkowany,alespójnylogikąwłaściwą(dziełutotalnemu),oddzielonemuod
resztydziełiosadzonemuwmiejscuabsolutnieosobnym,choć(pozornie)łatwo
dostępnym:omnesviaeadmeducunt,zdajesięzachęcaćkrytykówiczytelników
autorAntologiiosobistej:(wszystkiedrogiprowadządomnie).
Jegoingenio–błyskotliwyadowcipnyumysłarchiwisty,paleografa,pamięt-
nikarzaibezceremonialnegowindykatoraurojonychprzezsięwłasności–dał
Borgesowirzadkąszansęolśniewanianawettych,którzyznaturyniedająsię
olśniewać,jakchociażbyFoucaultlubEco.Azdroworozsądkowyfilozofieseista
meksykańskiRazónXiraunadmieniagdzieśbezogródek,żecałatwórczośćJLB
niewidzialniedlaosóbpostronnychzakorzenionajestwangielskiejtradycjiliterac-
kiejnieunikającejprzecieżdwuznaczności.Owaniejednoznacznośćjestznakiem
wodnymwidocznymnakażdejstronicyborgesańskiegodzieła.Dziwnetomoże,
ale(naogół)jednoznacznośćposzczególnychznakówpisarskich–liter–gubisię,
gdytworząsłowo,którezawszeznaczywięcejicoinnegoniżznaczywswejpierw-
szejwarstwie.WiedzaotymtosekretnawiedzasamegoBorgesa,autoratakiego
opowiadania,jakTlön,Uqbar,OrbisTertius.Aleujawnionatakżeprzezinnych
pisarzyiberoamerykańskich,niewątpliwieposiedliją:OctavioPaz,LezámaLima,
AlejoCarpentier,anawet!PabloNeruda.
Takczyinaczejtrudnodzisiajniezgodzićsięzopiniąwspółczesnegohiszpań-
skiegokrytykaGerardoMariiGoloboffa,dlaktórego:BJego[Borgesa]dziełojest
[…]niezmierzonąprzestrzenią,któregoznaczenianiewyczerpujetermin(kierunek
literackiegomyślenia),gdyżjestonaformątotalnąujmowaniarzeczywistościatakże
światastworzonegowliteraturze.Jestdziśniezbędnymelementemświadomości
literackiejtegostulecia[tj.XXw.],awięcczymśniemożliwymdopominięcia,
wszechwładnym”28.
PrzenikniętewszakmetafizykąMiędzyświecieposadowionemiędzyfantazma-
tamisnówajakbyprzymglonymifenomenamiświatarealnegojawisięjakoborge-
sańskiparadygmatliterackiegoUniwersum.IchociażNoéJitriknazywaBorgesa
Bwielkimprekursoremjęzykawspółczesnego”,tojużFernandoAlegria,zmarły
wroku2005chilijskipoeta,eseistaikrytykuważał,żechoćautorCzłowieka
zprzedmieściaBczujerzeczywistośćargentyńską”,toBniepotrafi[jej]wyrazić,
napomykaoniejiokrążająstylistycznie,alenieudajemusięmówićwjejimieniu,
bowiemjęzyktejrzeczywistościnieodpowiadajegodoświadczeniom”29.
28GerardoMarioGoloboff,CzyBorgesstworzył„szkołę”?,przekładIgorKomarnicki,w:BLiteratura
naświecie”5-8/1995,s.143.
29FernandoAlegria,Antyliteratura,przekładAnnaJasińska,w:AŁ,t.1,s.377.
4(2/2013)
