Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
6
KonradZych
wojna
Nowoczesna–czylijaka?
1.
Pierwsza,Wielka,totalna,materiałowa,maszynowa–szeregokreśleńużywa-
nychdoopisuwojnyzlat1914-1918pokazuje,żetakwświadomościuczestników,
jakibadaczyjawiłasięona(ijawidotejpory)jakowydarzeniebezprecedensu
whistoriiświata.Przedewszystkimjednak,astwierdzenietopowoliurastado
rangitruizmu,byłatowojnanowoczesna.JakoBskorelowana(…)ściśleztempem
przemiantechnologiczno-cywilizacyjnychizmianamiświadomościspołecznej”1
doskonalewpisywałasię–jakzauważaMariaJolantaOlszewska(idącwtymmiej-
scutropemautorów,takichjakModrisEksteins,MartinGilbertczyJerzyŚwięch)
–Bwprzestrzeńglobalnejmodernizacji,dotyczącejpraktyczniewszelkichsferżycia,
wtymrównieżliteratury,takżepolskiej”2.Towłaśniewspomnianaprzezautorkę
CzłowiekawświecieWielkiejWojnymodernizacjaprzyczyniłasiędozakwestio-
nowaniawartościstanowiącychdotychczasaksjologicznecentrum,podważyłarów-
nieżistniejącesposobymówieniaowojnie,odsłaniającichnieadekwatnośćwobec
obserwowanejnabieżącorzeczywistości.Odwołującsiędoznakomitegostudium
JerzegoŚwięchapt.WojnaaDprojektnowoczesności”,możnawręczpowiedzieć,
żekluczowedlazrozumienianowoczesnegodyskursuowojniebyłowłaśnieodrzu-
ceniedotychczasowegoBbalastuwyobrażeńowojniedawnegotypu”3.Tujednak
pojawiasięzasadniczawątpliwość:czymjestowaBwojnadawnegotypu”?
TegowiększośćautorówpiszącychoIwojnieświatowejnieprecyzuje.Napod-
stawieichustaleń,jakiświadectwsamychuczestnikówmożnajednakpokusićsię
ozrekonstruowaniejejkonstytutywnychcech.BDawna”wojnacharakteryzujesię
wtymujęciuwyobrażeniemkonfliktujakopojedynku,agonu,szlachetnejrywa-
lizacjiopewnewyższecele(tzn.nieograniczającesiędokorzyściekonomicznych
czyzdobyciaiutwierdzeniawładzynadpewnymterytorium),wreszcie–maswój
wymiarludyczny:jestgrą,prowadzonąwedługjasnookreślonychreguł.Jestto
wreszciewojnasprawiedliwa,święta(jakotakawpisujesięwodwiecznąwalkę
dobrazezłem),arównocześnie–malowniczamęskaprzygoda,życiowyhazard.
Kluczowydlategodyskursuwydajesięrównież,zakwestionowanywtokuIwojny
światowej,podziałprzestrzeninasferęBżołnierską”iBcywilną”,teatrumbelliijego
wstydliwieukrywane(bonieheroiczne)kulisy.Ramychronologicznetakopisanej
wojnyzregułyniezostająokreślone.Możnaprzetoprzyjąć,żechodziowszystkie
poprzedzającewojnęzlat1914-1918konfliktyzbrojne(cododatkowopodkreśla-
łobyjejodczuwanąpowszechniebezprecedensowość)4lub–cobardziejprawdo-
podobne–swoistewyobrażeniewojny,pewienBtypidealny”oderwanyodswoich
1M.J.Olszewska,CzłowiekwświecieWielkiejWojny.Literaturapolskazlat1914-1919wobecIwojny
światowej.Wybranezagadnienia,Warszawa2004,s.9.
2Tamże.
3J.Święch,WojnaaDprojektnowoczesności”,w:ModernistyczneźródłaDwudziestowieczności,
redakcjaM.DąbrowskiiA.Z.Makowiecki,Warszawa2003,s.9.
4Zob.m.in.tamże,ss.9-34;M.J.Olszewska,dziełocytowane,ss.9-40;D.Kielak,WielkaWojnaiświa-
domośćprzełomu.Literaturapolskalat1914-1918,Warszawa2001,ss.7-12.Por.teżnp.tekstyzgro-
madzonewtomie:LiteraturawobecIwojnyświatowej,redakcjaM.J.Olszewska,J.Zacharska,Warsza-
wa2000.
6(4/2013)
