Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
EpokaOświecenia-wprowadzenie
2.Głównemotywyifilozoficzneidee
Wskazanieichjestwzględniełatwe,bowiempojawiająsiętakczęsto
wdziełachoświeceniowychmyślicieliisąprzeznichtakmocnoekspo-
nowane,żetrudnobyłobyichniezauważyć.Jednymztakichmotywówjest
dążeniedoosiągnięciamożliwienajwiększejrozumnościoraztowarzy-
szącamuidearozumujakotejludzkiejzdolności,któramożeipowinnabyć
arbitremwewszystkichistotnychżyciowosprawach.Otosamogeneralnie
chodziłowpoprzednimstuleciuKartezjuszowi,aleepokaOświeceniato
jednaktrudnyokresdlakartezjańskiegoracjonalizmu–niedlatego,żecałą
stawkęwgrzeolosczłowiekastawiasięnarozum,leczdlatego,żestawia
sięjąnienatenrozum,którybyłwówczaswcenie.UKartezjuszajestto
rozumirozumność,wktórychpodstawowąrolęodgrywaintelekt,tj.
władzaumysłunajlepiejradzącasobiewmatematyceilogice,niecogorzej
wfizyce,anajgorzejwsprawachcodziennegożycia,aonewłaśniestałysię
dlawielumyślicielitamtejepokiznacznieważniejszeniżkwestie
matematyczneczylogiczne.Stądkwestionowalikartezjańskitypracjonal-
nościiprzeciwstawialimuwłasne.Propozycjitychbyłooczywiściewiele.
Stądmożnapowiedzieć,iżoświeceniowimyślicielehołdowaliróżnym
odmianomracjonalizmu–bylebytylkoniebyłtoracjonalizmkartezjański,
bądźteżktóraśzjegopóźniejszych„mutacji”(np.spinozjańskalub
leibnizjańska);zastrzeżenietopojawiasięuLocke,a,Woltera,Hume,a
iwieluinnychoświeconych.
DrugimztakichwiodącychmotywówOświeceniajestwyzwalanie
umysłuzróżnegorodzajubłędówiuprzedzeńorazideaobwinianiareligii
chrześcijańskiejo„skrępowanie”gowięzamiciemnoty,nietolerancjiifana-
tyzmu.MotywtenKantuznałzanajbardziejcharakterystycznyrystamtej
epoki–odpowiadającwswojejrozprawceCotojestOświecenie?na
tytułowepytanietwierdził,iżjesttowyrastanieumysłuludzkiegozwieku
dzieciństwa,charakteryzującegosiębezkrytycznymprzyjmowaniemtego,
comupodpowiadajątradycyjneautorytety,orazprzechodzeniemdowieku
dojrzałego,dlaktóregorzecząnormalnąinaturalnąjestto,żesięniczego
zgórynieakceptuje,leczwszystkokrytyczniebada
1
.Powiedzmyjednak
wyraźnie:Kant–bezpośredniuczestnikiobserwatorówczesnegożycia
umysłowego–swoimkrytycyzmemreprezentujefilozoficznąmniejszość;
dlaniejrówniewielkimbłędemjestprzyjęcieczegośbezkrytycznie,jak
10
1
Por.I.Kant,CotojestOświecenie?,w:T.Kroński,Kant,Warszawa1966,s.164in.
