Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.3.DOBROPUBLICZNE
Wobectego,jakiekryteriadecydująotym,czydanedobromacharakterpublicz-
ny,czyprywatny?Najczęściejstosowanymikryteriamisą:
•
kryteriumużyteczności(kryteriumspołeczne),
•
kryteriumodpłatności(kryteriumekonomiczne).
Wedługpierwszegokryteriumwystępujezasadniczaróżnicamiędzykorzyściami,
któreprzynosidobroprywatne,akorzyściamiosiąganymizdóbrpublicznych.Korzy-
ścizdobraprywatnegoograniczająsięnajczęściejdojednejosoby,niekiedydokilku
osób(np.rodziny).Cowięcej,jeżelidanaosobaużywadobraprywatnego,np.samo-
chodu,tojestononiedostępnedlainnychosób.Inaczejjestwprzypadkutransportu
publicznego.Abymiećdostępdodóbrprywatnych,użytkownicydanegodobramuszą
rywalizować12.Przyzapewnianiusobiedostępudodóbrpublicznychrywalizacjaoby-
watelinieistniejewtymsensie,żefaktkorzystaniaprzezjednegoczłowiekazdane-
godobranieuniemożliwiakorzystaniaztegosamegodobraprzezinnegoczłowieka.
Przykłademmogąbyćparkipubliczne,jeziora,drogipubliczne,powietrze.
Wedługkryteriumekonomicznegootym,czydobromacharakterpubliczny,czy
prywatnydecydujeźródłoodpłatności.Dobramipublicznymisądobra(towary,usługi)
finansowaneprzezbudżetpaństwa,budżetysamorządoweiinnefunduszepubliczne.
Wtakimujęciudobrapublicznetworząkonsumpcjęzbiorowąspołeczeństwa,którajest
finansowanazfunduszypublicznych.Dlaodbiorcówdóbrpublicznychoznaczato,że
sąonedostarczanebezpłatnielubsączęściowoodpłatne.Tacechadóbrpublicznych
powoduje,żesąoneprzedmiotemostrychkontrowersjiwśródekonomistówipoli-
tyków.Źródłemtychkontrowersjijestto,żeiluzorycznabezpłatność(rozdawanie)
dóbrpublicznychmożeprowadzićdomarnotrawstwainadużyćwgospodarowaniu
nimi.Niebezpieczeństwotychnegatywnychzjawiskwystępuje,zawszegdymamydo
czynieniazbezpłatnością;stądostrakrytykazestronyzwolennikówrynkowego(pełna
odpłatność)zaspokajaniajaknajwiększejczęścipotrzebludzkich.
Innąwadądóbrpublicznychjestto,żetylkozpunktuwidzeniaindywidualnego
odbiorcysąonebezpłatne,natomiastwsensieekonomicznymsąopłaconezbiorowo.
Oznaczato,żedobrapublicznezawszepozostająwsprzecznościzdobramiprywat-
nymi.Istotatejsprzecznościpoleganatym,żekonsumpcjadóbrpublicznychautoma-
tycznieograniczakonsumpcjędóbrprywatnych.Następujetonaskutekograniczenia
(okrojenia)dochodówindywidualnych.Okrojenietojestniezbędne,bonależysfinan-
sowaćkonsumpcjędóbrpublicznych.Konsumpcjadóbrpublicznychzawszeoznacza
więckonsumpcjęprzymusową,narzuconąposzczególnymjednostkombezwzględuna
to,czyonetegochcą,czynie.Preferencjekonsumpcyjneposzczególnychosóbmogą
istotnieróżnićsięodpreferencjiustalonychprzezpaństwoiwładzesamorządowe.Na
tymtlepowstajewyraźnasprzecznośćinteresów(ekonomicznych)międzyjednostką
12Por.R.A.Musgrave,P.B.Musgrave,PublicFinanceinTheoryandPractice,McGraw-Hill,NewYork
1984,s.7–8.
35
