Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Przekłady
krytykęczystegorozumu.Niedlategoprzestrzeńiczassąjedynie
formaminaoczności,żeniemożemypoznaćrzeczysamychwsobie,
lecz,wedługKanta,niemożemypoznaćrzeczysamychwsobie,po-
nieważ,wjegoprzekonaniu,czymśzrozumiałymzdajesięto,że
przyjęcieodniesieniafunkcjinaszegomyśleniajakotakiegodoczegoś
danegoniezależnieodnaszegomyślenia,wyjąwszyodniesieniedo
możliwychformapriorinaszejzmysłowości,byłobyzałożeniem
sprzecznymwsobie.Tojednak,żeprzestrzeńiczassątakimiforma-
miapriorinaszejzmysłowości,jestwszakżewrównieniewielkim
stopniuprzesądemKanta,jakożeprzecieżonsam—ażdoswojej
rozprawyoróżnicykierunkówwprzestrzeni3—niemiałżadnego
wyobrażeniamożliwościtakiejteorii.Przecieżtakżeonmiałracje,
któreprzekonałygooniemożliwościjejuniknięcia,aktóreprzedsta-
wiłdokładniejdopierowdysertacjiz1770roku4,późniejzaś—
wmetafizycznymitranscendentalnymrozważaniuprzestrzeniicza-
su.Niktniebędzietwierdzić,żewtychzałożeniachniemożetkwić
błąd.Alenaprawdęniejesttorównoznacznezprzekonaniem,że
idealizmjestjedynieprzesądemKanta,polegającymnaarbitralnym
założeniu.
Jeślimimotoprzyjmiemy,żefaktyczniebyłtobłąd,tooczywiście
pozostajenierozstrzygniętezałożenie,żeprzedmiotydoświadczenia
byłybyrzeczamisamymiwsobie.Aleczydziękitemumimowszystko
uzyskanobyto,coochoczowywnioskowałztegoponowniesięrozwi-
jającyontologizm,amianowiciemożliwośćokreśleniatejrzeczywby-
cie,któryprzecieżpowinienpoprzedzaćwszelkiejejdoświadczenia?
Właśnieto,żeniemożemywiedzieć,czyjakieśprawo—októrympo-
uczanasdoświadczenie—jestprawem,naktóregomocyprzedmioty
doświadczeniasąokreślonewichbyciepoprzedzającymwszelkiedo-
świadczenie,awięcapriori,właśnietostanowiłoobwarowanie,za
któregopomocąsceptycyzmodczasówKarneadesaudaremniałwszel-
kiepróbymetafizyków,usiłującychprzeobrazićswojeontologiezczys-
tychanalizpojęciowychwnaukirzeczowe.Gdybymimotoidealizm
Kantachcianouznaćzaprzesąd—mógłbywięcdlatego,żezrywając
ztymdomniemanymprzesądemiprzedmiotemdoświadczenia,pro-
klamowałcoś,cojestbytemsamoistnym,otworzyćjakąśobiecującą
3Zob.I.Kant:Opierwszejprzyczynierozróżnieniastronwprzestrzeni.Tłum.
T.Kupś.W:I.Kant:Dziełazebrane.T.1:Pismaprzedkrytyczne.Red.M.Jan-
kowski,T.Kupś.Toruń2010,s.801—809.
4EbbinghausowichodzioI.Kant:Oformieizasadachświatazmysłowego
iintelligibilnego.Tłum.A.Grzeliński.W:I.Kant:Dziełazebrane.T.1...,
s.811—853.
