Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Jakbadaćhistorięfantastykiwujęciuspołeczno-kulturowym?31
tekstówliterackich.Gatunekrodzisiębowiemdopierowówczas,gdyjakaśgru-
paspołecznazaczynauznawać,żepewnedziełanależądotejsamejkategorii
(naniecopodobnejzasadziezłotostajesiępieniądzemdopierowówczas,gdy
jakaśzbiorowośćzaczynajetakpostrzegać).Możnajednakprześledzićhistorię
komentarzyzawierającychtakieterminy,jaknsciencefiction”,nfantasy”bądź
nhorror”.Wtymsensieczasemnarodzinktóregokolwiekztrzechgłównych
gatunkówfantastykiniejestokrespublikacjipierwszychutworówmających
odpowiedniecechy12.Jestnimokres,wktórympojawiłysięnajwcześniejsze
kwalifikacjegatunkoweposługującesiępowyższymitrzematerminamialbo
ichodpowiednikami.
Cotodokładnieznaczy:nodpowiednikami”?Rozwiązanietegoproblemu
niejestzadaniemtrywialnym;instruktywnemogąbyćturóżnicezdańmiędzy
niektórymibadaczamifantastykinaukowej.Częśćznichcofasiętylkodolat
dwudziestychXXw.,gdywrolietykietgatunkowychzaczętoużywaćnazwscien-
tifcfction,scientifctionisciencefction(Westfahl1999:8;Bould,Vint2011:35),
aczęśćuważatakiepodejściezazbytrestrykcyjneibierzepoduwagęrównież
wcześniejszeokreślenia,jakscientifcromance(Luckhurst2005:15-16;Evans
2014:51).Pierwszaperspektywakoncentrujesięnazjawisku,któreokreśliłbym
mianembezpośrednichkomentarzynatematfantastyki,drugazaś-nakomen-
tarzachpośrednich.Wmoimprzeświadczeniumiędzyobiemaodmianamiko-
mentarzyistniejehistorycznaciągłośćuwarunkowanaszerszymkontekstem,na
jakiskładająsięprzemianyzachodzącewokresienowoczesnym.Dlategoteżpo-
czątkifantastykiumiejscawiamwdrugiejpołowieXVIIIw.(choćniewszystkie
jejgłównegatunkizaczęłysięrozwijaćjużwtedy).
Takujętekryteriumciągłościwykluczawszelkietekstynapisaneuprzednio,
zakładając,żefantastykąmogłysięstaćdopierownowoczesnychkategoryza-
cjach.Interesująmniewięctakieutwory,jakZamczyskoOtrantoHorace)aWal-
pole)a(1764),WehikułczasuHerbertaG.Wellsa(1895),DraculaBramaStokera
(1897)bądźdwudziestowieczneopowiadania13drukowanewPolscewnMłodym
Techniku”,nNowejFantastyce”czynFeniksie”,alejużnieeposyHomera,śre-
dniowieczneromanserycerskielubnowożytneutopie.
Jeślichodziozasięggeograficzny,pozaPolskąstaramsięwpewnymzakre-
sieuwzględnićróżnepaństwanarodowe(Niemcy,Francję,WielkąBrytanię,
StanyZjednoczone).NiewykraczamjednakzregułypozaEuropęZachodnią
12Oznaczatoteż,żezakażdymrazem,gdywskazujęwpracyutwóruznawanyzapierwszyprzy-
kładdanegogatunku,przedstawiampewnąspołecznąkategoryzację,leczsamjejnieprzyjmuję.
13Dlauproszczeniaużywamwyłącznieterminunopowiadanie”(stosowanegorównieżrutynowo
wpolskimpolufantastyki),chociażzgodnieztradycyjnympolskimnazewnictwemliteraturo-
znawczymwielezkrótszychtekstówfantastycznychnależałobyraczejokreślaćmianemnowel.
