Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
J.ST.MILLIEMPIRYZM
35
indukcjędojśćmożemyodnichdotwierdzeńogólnych.Więcnajpierwindukcja,apo-
temdopierodedukcja.Najpierwtrzebaindukcyjniedojśćdotwierdzeńogólnych,by
potemdedukcyjniewywodzićznichdalszetwierdzenia.Sylogizmjakodowódjestbłęd-
nymkołem:wyprowadzabowiemśmiertelnośćJanastąd,żewszyscyludziesąśmiertel-
ni,abyzaświedzieć,żewszyscyludziesąśmiertelni,trzebamiędzyinnymiwiedzieć
ośmiertelnościJana.Otym,żeJanumrze,wiemynaprawdęniedziękiogólnemutwier-
dzeniu,żewszyscyludziesąśmiertelni,leczprzezstwierdzenie,żeinniludzie,podob-
nidoJana,poumierali.Postępwiedzydokonywasięprzezanalogięlubindukcję;prze-
biegaodszczegółudoinnegoszczegółuiodszczegółówdoogółu.
Jednakżewpostępienaukdedukcjamaudziałprzynajmniejpomocniczy.Millbył
bodajpierwszym,którywywiódł,żeindukcjaidedukcja,choćprzeciwstawiająsięsobie,
tojednakwrzeczywistościwspółdziałajązesobą.Wpewnymsensiemożnapowiedzieć,
żezespoliłBaconazArystotelesem.
Rozumowaniezaśindukcyjne,jeślimabyćprawidłowe,toniemożebyćzu-
pełnieproste,perenumerationemsimplicem.Mill,podobniejakniegdyśBacon,usiłował
wykryćtespecjalnemetody,któreindukcjizagwarantująpewność.Korzystajączbadań
HerschlaiWhewellasformułowałmianowicieczterygłównejejmetody,którenazwał
metodami„jedynejzgody”,„jedynejróżnicy”,„reszty”i„zmiantowarzyszących”.Sta-
nowiłyonepostępwstosunkudoBaconaorazwszystkiego,cowsprawieindukcjido-
tychczasbyłodokonane.Postęptobyłzresztągłównienaturytechniczno-logicznej,nie
ogólnofilozoficznej:należyraczejdoszczegółowejhistoriimetodologiiniżdohistoriifi-
lozofii.Niecogłębszaróżnicawpoglądzietychdwunajsławniejszychteoretykówin-
dukcjipolegałanatym,iżBaconoczekiwałodniej,żepozwoliustalićistotęrzeczy,
aMilljżeprzyczynyzdarzeń.
Logikatradycyjnazakładała,żeistniejąpewneogólneprawdypierwotne,
któresąoczywisteiprzetoniewymagajądowodu;gdybyichniebyło,toniemożna
byprzeprowadzićżadnegodowodu,boniebyłobygonaczymoprzeć.Doprawdtych
zaliczałaprzedewszystkimprawalogiczneipewnikimatematyczne.Millnatomiastmu-
siałzeswegostanowiskazaprzeczyćistnieniutakichprawd:wszystkieprawdyogólnesą
pochodne,sąnaprawdętylkopołączeniemprawdjednostkowych.Prawalogiczneipew-
nikimatematyczneniestanowiąwyjątku:ionesątylkouogólnieniemdoświadczeń,nie
sąoczywiste,mogąimusząbyćuzasadniane,mianowicieuzasadnianeempirycznie,in-
dukcyjnie.Jeśliwydająsiękonieczne,todlatego,żesąopartenadoświadczeniachbar-
dzolicznych,którewytworzyływnaszejświadomościnierozerwalneskojarzenia.
2.T
EORIAPOZNANIAZESTANOWISKAEMPIRYZMU
.Millpodjąłteżnanowokrytykę
naczelnychpojęćteoriipoznania,uprawianąprzezempirystówpocząwszyodLocke,a,
BerkeleyaiHume,a.Przedewszystkimkrytykępojęciaprzyczynowości.Nieza-
przeczał,żewszyscyjesteśmyprzekonaniopowszechnympanowaniuprawaprzyczyno-
wości,alepytał,jakąmamydotegopodstawę.Iodpowiadał:podstawąjesttu„poprostu
przyzwyczajenieioczekiwanie,żeto,corazlubwielokrotnieokazałosięprawdą,ani-
