Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
FAZAPIERWSZA:1830–1860
ciemwtedydopiero,gdyzdamysobiesprawę,iżśmierćjestrzeczywistością;bowtedy
myślnaszaidziałanieskupiająsięnatym,corealne,nierozpraszająsięwzaświatach.
„Myśloprzyszłościhistorycznejposiadanieskończeniewiększązdolnośćpobudzenia
człowiekadowielkichczynówniżmarzenieowiecznościteologicznej”.
JednakżewłaśniewetycebyładlaFeuerbachagranicamaterializmu.Sądził,żema-
terializmuczy,cojest,aleniejcobyćpowinno;ztego,jakajestprzyroda,niewynika,
jaknależyżyć.Pisał:„Materializmjestdlamniepodstawągmachuwiedzyludzkiej,lecz
…niejestsamymgmachem.Oglądającsięwstecz,zgadzamsięcałkowiciezmateriali-
stami,leczniezgadzamsięznimiidącnaprzód”.
5.N
ATURALISTYCZNATEORIARELIGII
.Feuerbachcałeżyciemyślałoreligii.Dlanie-
go,którybyłprzekonany,żeniemanicnadprzyrodzonego,mogłaonabyćjedynierze-
cząludzką.NieczłowiekjeststworzonynaobrazipodobieństwoBoga,leczodwrotnie:
Bógprzezczłowiekanajegowłasnyobrazipodobieństwo.(Powiedziałtojużniegdyś
Ksenofanes).Sątonawetzupełnieprostepotrzeby,którewiodączłowiekadoreligii:
„Czymczłowieksamniejest,apragnąłbybyć,towyobrażasobiejakourzeczywistnione
wswychbogach:bogowiesąpragnieniamiludzkimi,wyobrażonymi,jakgdybybyły
urzeczywistnione,iprzekształconymiwrealneistoty”.Bezpragnieńludzkichniebyło-
bybogów,itacysąbogowieczłowieka,jakiesąjegopragnienia.Wreligiiznajdujązaspo-
kojeniezwłaszczamłodzieńczepotrzeby,idlategomaonaznaczeniewmłodzieńczym
okresieludzkości;potemzastępująjąwykształcenieikultura,realizującepóźniejszema-
rzenialudzkie.
NiemniejFeuerbachsądził,żepotrzebywiodącedoreligiisąwiecznejaprzeto
ireligiajestwieczna.Sądziłteż,żerolajejjestdoniosła:wielkieerywdziejachludzko-
ściróżniąsięprzedewszystkimstosunkiemswymdoreligii.Nowaerapowstaje,gdy
stosunekludzidoreligiiuległzmianie.ZachowałteżFeuerbachprzekonanieowznio-
słościreligii:mówiłosobie,że,sprowadzającteologiędoantropologii,raczejpodniósł
antropologiędoteologii.
DZIAŁANIE.PlonfilozoficznyFeuerbachaniebyłbogaty.Swąenergięumysłową
zużyłnazawracaniezdrogipoprzedników.Naturaliściinnychkrajów,FrancjiiAn-
glii,jużwcześniejdoszlidotychwyników,coon.Aledlaswegokrajubyłpionierem;
itonietylkonapoluteorii,aletakżepolityki;podczasgdydoktrynyidealistyczne
Niemcówkończyłynanacjonalistycznymtotalizmieinakulciepaństwapruskiego,to
jegodoktrynaprowadziładohumanitaryzmu.Wszystko,coodtądbyłowNiemczech
opozycjąprzeciwkoidealizmowiiabsolutyzmowi,cobyłonaturalizmem,materiali-
zmem,pozytywizmem,humanitaryzmem,byłobezpośredniolubpośredniozwiązane
zFeuerbachem.
MATERIALIZMPRZYRODNIKÓW
.MaterializmFeuerbachaznalazłzwolenników
nalewicyheglowskiej.Aoprócztychmaterialistówozainteresowaniachhumani-
