Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
kierowałrektorwybieranyprzezprzedstawicieliwszyst-
kichistniejącychtamnacjistudenckich(patrzniżej).
Wykładowcybylizatrudnianijakopracownicynajemni
imieliniewielepraw;musieliskładaćkaucjępieniężną
jakogwarancjędobregozachowaniasięnazajęciach
imoglibyćkaranigrzywnązaspóźnianiesię.System
boloński–uniwersyteturządzonegoprzezstudentów–
byłjednakrzadkostosowanyiwwiększościuniwersy-
tetóweuropejskichdominowałakorporacjaprofesorów
nawzóruniwersytetuparyskiego.
UniwersytetwParyżupowstałnalewymbrzeguSe-
kwanywkońcuXIIstulecia.Byłtoautonomicznyzwią-
zekwykładowców,którzybyliprzedtemzwiązanize
szkołąprzykatedrzeNotreDame.Zawzględunaduży
napływchętnychdostudiowaniazewszystkichstron
Europy,wykładowcyci(m.in.PiotrAbelard,PiotrLom-
bard)postanowiliposzukaćmożliwościnauczaniapoza
muramikatedralnymiizałożyliorganizacjępodobną
doówczesnychgildiikupieckich.Głównymkierunkiem
byłytusztukiwyzwolone.Uczelniąrządzilinauczyciele,
którzyutrzymywalisięzopłatwnoszonychprzezstuden-
tów.Wykładowcydanegowydziałuwybieralispośród
siebiedziekana,acałąuczelniąkierowałwybierany
spośródwykładowcówrektor.
Wartowiedzieć,żepoczątkowowwieluwypadkach
nauczanieodbywałosięwprzypadkowowynajętych
pomieszczeniachlubnawetwprywatnychmieszkaniach
nauczycieli.Byłotomożliwe,ponieważstudentówby-
wałoniewielu.Specjalnegmachyuczelnistałysiępo-
wszechnepóźniej.
Pierwszeuniwersytetypowstawaływwiększości
samorzutnie.Tylkonielicznezuniwersytetówpowsta-
łychdokońcaXIIIwiekuzostałyzałożoneprzezpanują-
cychlubpapieży.Około1300rokuutrwaliłsięzwyczaj,
żenoweuczelniemogłypowstawaćtylkozazgodą
papieżaipanującegowładcy.Pozawymienionymijuż
uczelniamiwBoloniiiParyżu,donajstarszychzaliczają
sięuniwersytetyutworzonewnastępującychmiastach:
Salerno,Reggio,Vicenza,Arezzo,Padwa,Neapol,Ver-
celli,SienaiPiacenza–weWłoszech,OksfordiCam-
bridge–wAnglii,Montpellier,Tuluza,AngersiOrlean
–weFrancji,Salamanca,Palencja,SewillaiLerida–
wHiszpaniiorazLizbonawPortugalii.Wszystkieone
powstałyprzedrokiem1300.
Liczbastudentówwuniwersytetachbyławtedynie-
wielka.5Oceniasię,żewcałymXIVwiekuwParyżu
byłookoło6000studentów,wBoloniiokoło15000,
wTuluziemniejniż2000,podobniewWiedniuiLipsku.
5L.Moulin,LaviedesétudiantsauMoyenAge,EditionsAlbinMichel,
Paris1991;tłum.HalinaLubicz-Trawkowska,Średniowieczniszkolarze
iichmistrzowie,WydawnictwoMarabut,Gdańsk-Warszawa2002,s.98.
6
CZĘŚĆ1.FIZYKAWPOLSCEDO1795ROKU
Około1300rokuwOksfordzieliczbastudentówbyła
mniejszaod1500,w1426r.wLouvainbyłoich1450,
awkońcuXIVwiekuwPradze–1373(wrazzmistrzami).
PierwsiPolacywyjeżdżaliponaukędouniwersyte-
tówjużwXIIwieku.Niektórzyznichzostawalinawet
tamprofesorami,byliwybieraninarektorówibyliznani
zeswejtwórczości.NaprzykładFrankozPolski(Franco
dePolonia)studiowałwParyżu,byłtampotemprofe-
soremiw1284r.napisałkrótkiTractatusturketipoświę-
conyopisowiprzyrząduastronomicznego,zwanego
torkwetum(torquetum).WpołowieXIIIwiekuMikołaj
zPolskikształciłsięwMontpellier,apopowrociedo
Polskinapisałdziełamedyczne.Tekstydotycząceobli-
czeńastronomicznychopracowaliKonradzHenrykowa
(Computusnovusecclesiastus)iJanzPolski(Computus
manualismetricus).
Studenciwceluobronywspólnychinteresóworga-
nizowalisięwzwiązki,tzw.nacje6,którebyłypomocne
wzałatwianiusprawcodziennychipomagałyzwalczać
nostalgięzastronamiojczystymi.Dobieranosięniena
zasadzienarodowościczyprzynależnościpaństwowej,
lecznapodstawietakichelementów,jakwspólnyjęzyk,
obyczaje,pochodzenieztegosamegolubpobliskiego
kraju.7WOksfordziebyłytylkodwienacje:północna
ipołudniowa,wPradze–czterynacjewedługstron
świata:polska,bawarska,saska,czeska;nacjapolskaobej-
mowałatakżeLitwinów,SasówiPrusów.WBoloniibyło
aż17nacji,anp.nacjaniemieckaobejmowałatakże
Flamandów,Węgrów,Litwinów,Szwedów,Polaków,
Belgów,AnglikówiSzkotów.WParyżudonacjiangiel-
skiejnależelitakżePolacyiWłosi,awKoloniiobejmo-
wałaonarównieżCzechów,Niemców,WęgrówiPola-
ków.WWiedniuPolacynależelidonacjiwęgierskiej,
obokGreków(!),Czechów,Morawian,Chorwatów
iinnychSłowian.WLipskunacjabawarskaobejmowała
takżeAnglików,Francuzów,HiszpanówiWłochów,
adonacjipolskiejnależeli,pozaPolakami,takżeCzesi,
Litwini,Prusowie,Rusini,SzwedziiWęgrzy.Uniwersy-
tetzałożonyw1364r.wKrakowieprzezKazimierza
Wielkiegoniemiałsystemunacji.
Przyuniwersytetachbyłytworzonekolegia,które
miałyumożliwićutrzymaniesiębiednymstudentom.
Zbiegiemczasukolegiasamestałysięośrodkaminaucza-
nia.WParyżusłynnebyłokolegium,którewroku1253
założyłRobertdeSorbon(odjegonazwiskazaczęto
potemnazywaćSorbonącałyuniwersytet).W1264r.
WalterdeMertonzałożyłwOksfordziekolegium,które
stałosięwXIVwiekusilnymośrodkiembadańmate-
6Trzebapamiętać,żełacińskiterminnatiooznaczaplemię,pokole-
nie,gromadę,natomiastnaród,lud,topołaciniepopulus.
7L.A.Birkenmajer,StromataCopernicana,Kraków1924,s.142–151.
