Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Pudłowskibyłzwykształceniaizawoduprawnikiem,
alezzamiłowaniamatematykiem,astronomemifizy-
kiem.ByłdziekanemWydziałuPrawa,rektoremAka-
demii(1640)ipodkanclerzym(1642).W1635r.przy-
jąłświęceniakapłańskieiotrzymałprobostwośw.
MikołajanaWesołej.Tamnaplebaniiurządziłsobie
prywatnąpracownię,wktórejpowtarzałrozmaite
fizyczneeksperymentyGalileuszaiprowadziłbadania
zmetrologii,geometrii,gnomoniki,mechaniki,wyznaczył
m.in.długośćwahadłasekundowego.Byłotopierwsze
wPolscelaboratoriumfizyczne0
Pudłowskiurządziłtakżeobserwatoriumastrono-
miczne,wktórymm.in.notowałwynikiobserwacjiplam
słonecznych,położeniasatelitówJowiszaifazyWenus,
wyznaczyłteżwspółrzędneswegoobserwatorium.
W1638r.przebywałwNysie,gdziedyskutowałzagad-
nienieplamnaSłońcuzChristopheremScheinerem.
PodczaskolejnejpodróżydoRzymu(1640)Pudłow-
skizetknąłsięzGalileuszem,wtedyjużoślepłymiprze-
bywającymwareszciedomowymwArcetri,oraz
zinnymiuczonymiwłoskimi,jakBenedettoCastelli,
EvangelistaTorricelli,VincenzioViviani.
Pudłowskiogłosiłtylkodwiedysertacjeprawnicze
(1634),natomiastpozostawiłobszernyzbiórnotatek
rękopiśmiennychibrulionówrozprawzmatematyki,
fizykiiastronomii.Uległyonerozproszeniu,apotem
wdużejczęścizniszczeniuwwielkimpożarzew1719r.
Wzachowanychrękopisachznajdująsięm.in.opisyjego
doświadczeńzigłamimagnetycznymiumieszczonymi
napływającychpowodzielekkichskrawkach;omawiał
ontakżeprzyciąganiebiegunówodmiennychiodpy-
chaniebiegunówtegosamegorodzaju.Winnymmiej-
scuznajdujesięopisdoświadczeńpomiarusiłymagne-
tycznejprzyużyciuwagi.Niemanatomiastśladujego
zainteresowaniaproblememdeklinacjimagnetycznej,
którewtedybyłobardzointensywniebadanezewzglę-
dunaznaczeniedlażeglugi.38
Pudłowskibyłjednymzbardzonielicznychwtedy
wPolsceludzi,którzyrozumielipotrzebęodrzucenia
filozofiiArystotelesaipróbowaliiśćzpostępemnauki.
MiałwpływnainnychuczonychwPolsce,oczymświad-
cząwzmiankiojegopomysłachwdziełachróżnych
autorówtamtejepoki(np.JanaHeweliusza).
PrzyjacielPudłowskiego,TytusBurattini(1617–1681),
urodziłsięweWłoszechitamstudiował,przypuszczal-
niewPadwie.DoPolskiprzyjechałw1641r.WKra-
kowiezetknąłsięzPudłowskimipodjegowpływem
rozpocząłstudianadwprowadzeniemUmiarypowszech-
nej”,opartejnaizochronizmiewahadła.Proponował
38T
.Przypkowski,NaukowepojęciedeklinacjimagnetycznejwPolsce
XVIIwieku,SMNP
,ser.C,zesz.6,PWN,Warszawa1979,s.113–161.
użyciedługościwahadłasekundowegozapowszechną
jednostkędługości,którąnazwałUmetrem”.Ztejmiary
wyprowadziłnastępniejednostkipowierzchniiobjęto-
ści,orazpowszechnąjednostkęciężaru.W1675r.wydał
wWilnietraktatMissurauniversaleopisującyjego
projekt.39Byłczłowiekiemoszerokichzainteresowa-
niach,zajmowałsiębadaniamifizycznymi,budową
lunet,obserwacjamiastronomicznymiorazmechaniką
(m.in.próbowałbudowaćmaszynylatające).Wytwarzał
bardzodobresoczewkidolunet,wtymobiektywy
donajdłuższychlunetJanaHeweliusza.Miałrównież
zamiarwykonania,około1672r.,pomiaruczęści
południkaziemskiegowPolsce.Otrzymałodkróla
obywatelstwoiszlachectwopolskie.Utrzymywał
ożywionekontaktyzwielomauczonymiwPolsceiza
granicą.JakowysłannikkrólowejLudwikiMariido
WłochodwiedziłFlorencję,gdziedziałaławówczas
utworzonaprzezWielkiegoKsięciaToskaniiFerdynanda
grupauczonychonazwieAccademiadelCimento(Aka-
demiaDoświadczeń).Specjalizowalisięonim.in.
wkonstrukcjibardzodokładnychtermometrów.Kilka
tuzinówtakichtermometrówflorenckichBurattiniprzy-
wiózłw1657r.doWarszawynadwórkrólowej,która
żywointeresowałasięnauką.40Dalszyciągtejsprawy
byłnieoczekiwany:
UTermometryzostaływprowadzonedoFrancjipoprzezPolskę.
WielkiKsiążęFerdynandprzekazałtrochęprzyrządówfizycznych
wysłannikowikrólowejPolski,ajejsekretarzposłałjedenzter-
mometrówdoastronomaparyskiegoIsmaelaBullialdusawraz
zinformacją,żeFerdynandzawszenosiłwkieszenimałytermo-
metr,okołoczterechcalidługości.”41
BurattinizmarłwWarszawie.Wyprzedzałepokę
swymiśmiałymiprojektami,alejegopropozycjamiary
uniwersalnejniezdobyłauznania.
WarszawabyławtedywPolscemiejscemwyjątko-
wymdlanaukścisłychzewzględunaobecnośćwy-
kształconychcudzoziemcównadworzekrólowej.
WKrakowie,pozaPudłowskim,ożadnycheksperymen-
tachniemyślano.Zdecydowanawiększośćprofesorów
AkademiiKrakowskiejniechciałazapoznawaćsię
zpostępemnaukfizycznychipozostawałanabezpiecz-
nymgrunciefizykiarystotelesowskiej.
SzymonMakowski(ok.1612–1683)przyjąłświęce-
niakapłańskiew1639r.iwtymżerokurozpoczął
39T.L.BurattiniegoMiarapowszechna,oprac.LudwikAntoniBirken-
majer,Kraków1897.
40K.Targosz,UczonydwórLudwikiMariiGonzagi(1646–1667),
wyd.2,Warszawa2015.
41H.C.Bolton,Evolutionofthethermometer1592–1743,Easton1900,
s.40;wprowadzenietermometrówdoFrancjiprzezPolskępotwierdza
równieżW.E.Middleton,AHistoryofthethermometer,Baltimore1966,
s.38.
3.WIEKXVII
27
