Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
StanisławKramsztykopracowałw1898r.pięcio-
stronicowyszkic5historiifizykiwPolscedoEncyklopedii
PowszechnejIlustrowanej.Jegozdaniem
UDziejefizykiwPolsceprzedstawiająsięnaderskromnie(ł).
Ażdoostatniejteżchwilihistoryafizykiunasjestjedyniehistoryą
jejpodręczników,acodoichobfitościiobszernościwróżnych
czasachdostrzedzsiędajepewnafluktuacya,wiążącasięzepo-
kamiogólnegorozkwituedukacyipublicznej.”
WtymopracowaniuKramsztykaznajdujemyzatem
wzasadziewykazicharakterystykęwybranychpodręcz-
nikówwjęzykupolskim,począwszyodksiążkiSamuela
Chróścikowskiego(1764),októrejniewspomniał
Bystrzycki.Tylkowostatnichkilkuzdaniachszkicujest
mowaotym,żewkońcowychdekadachXIXwieku
mieliśmyjużwPolsceUsamodzielnerozprawyibada-
nia”–ituautorwymieniaZygmuntaWróblewskiego,
KarolaOlszewskiego,AugustaWitkowskiego,Władysła-
waNatansonaikilkuinnychautorów.
Kramsztyk,podobniejakBystrzycki,niezauważył
wcześniejszych,znanychicytowanychwcałejEuropie,
oryginalnychosiągnięćpolskichfizyków–JanaMichała
Hubego,KarolaKortumaiJanaMilego.
W1917r.MarianSmoluchowskinapisałzwięzły
szkic6doPoradnikadlasamouków,ograniczającsiędo
wymienieniakilkunastuwyróżniającychsiępostaci,
głównieautorówpodręczników.Tenbardzomarnyszkic
równieżjestniepełnyizawieralicznebłędy,nawet
wnazwiskach.Autorbyłwybitnymuczonym–fizykiem,
alenajwidoczniejnieznałhistoriifizyki,skoroswójtekst
zacząłodzdania:
UFizykawdawniejszychwiekachniebyłauważanazaosobnydział
nauki;łączonojązwyklezmatematyką,apoczęścizastronomią;
wpracachprzedstawicielitychnaukmusimydoszukiwaćsięprzy-
czynkówdotychdziałów,któredziśobejmujemynazwąfizyki.”
W1918r.LudwikAntoniBirkenmajerpoświęciłhisto-
riifizykiwPolsceczęśćswojegoopracowaniaowkładzie
Polskidonaukścisłych.7Autorbyłznakomitymhistory-
kiemastronomii,alemiałdużomniejsząwiedzęofizy-
ce,toteżwjegokrótkimszkicuzabrakłowieluistotnych
informacjioosiągnięciachfizykówpolskich.
Wszystkiewymienioneopracowaniabyłyfragmen-
taryczne.Pominiętazostaławnichnaprzykładhistoria
fizykiwośrodkachpomorskich(Gdańsk,Toruń,Chełmno),
niebyłowzmiankiodawniejszych,pisanychjeszczepo
5
S.Kramsztyk,DziejefizykiwPolsce,EncyklopediaPowszechna
Ilustrowana,t.22,Warszawa1898,s.655–659.
6M.Smoluchowski,ZarysdziejówfizykiwPolsce,PoradnikdlaSamo-
uków,t.II,Warszawa1917,s.300–309;przedrukowanew:MarianSmolu-
chowski,Wybórpismfilozoficznych,PWN,Warszawa1956,s.458–468.
7L.A.Birkenmajer,UdziałPolskiwuprawianiuiwrozwojunauk
ścisłych,[w:]Polskawkulturzeświatowej,t.II,Kraków1918.
VIII
PRZEDMOWA
łacinie,podręcznikachfizyki,niezostałyteżuwzględ-
nionesprawystudiówfizyki,instytucjifizycznychiin-
nychformorganizacjiśrodowiska.
W1948r.PolskaAkademiaUmiejętnościpodjęła
akcjęwydaniaskrótowychhistoriiposzczególnychdzie-
dzinnaukiwPolsce.WramachtejakcjiTadeuszPiech
opracowałZaryshistoriifizykiwPolsce.8Tapionierska
pracaoobjętościniespełnaczterdziestustronbyła
pierwsząpróbąniecoobszerniejszejsyntezyhistoriifizy-
kiwPolscedowybuchuIIwojnyświatowej.Byłowniej
niestetywieleomyłekinieścisłości.Zostałyonetylko
wczęściskorygowanewkolejnymsyntetycznym
opracowaniu9Piecha,któretakżemiałoniewielką
objętość.
Wymienienipowyżejautorzyopracowańnatematfizy-
kiwPolscezapominalinajczęściejotym,żedziałania
iosiągnięciadawnychuczonychmusząbyćoceniane
zpunktuwidzeniastanufizykiwczasach,wktórych
uczenicidziałali,niezaśzperspektywyobecnej.Pisałem
otymwPrzedmowiedomojejHistoriifizyki10,podkre-
ślając,żeopisywaniestanuwiedzyzminionychepok
jesttrudneiobfitujewpułapki.Przytoczyłemtambar-
dzotrafnąwypowiedźbrytyjskiegohistorykanauki
AlistairaCrombiego:
UHistoryknaukistraciniezmierniewiele,jeżeliprzyocenieodkryć
iteoriiprzeszłościnieskorzystazwyższościwiedzywspółczesnej.
Alejeśliskorzysta,togrozimuwielkieniebezpieczeństwo.Wobec
tego,żeprawdziwypostępnaukipoleganadokonywaniuodkryć
iujawnianiubłędów,istniejeprawienieprzezwyciężonapokusa,
abyodkryciaprzeszłościuważaćpoprostuzaantycypacjeiprzy-
czynkidonaukidzisiejszejiabypomijaćbłędyjakodoniczego
nieprowadzące.Właśnietapokusa,takzwiązanazistotąnauki,
możeniekiedysprawić,żebardzotrudnonambędziezrozumieć,
wjakisposóbpowstawaływrzeczywistościodkryciaiteorieijak
naniepatrzyliichautorzywowymczasie.Możetodoprowadzić
donajbardziejzdradliwejformyfałszowaniahistorii.”11
Abywłaściwiezrozumiećiprzedstawićstanfizyki
wjakiejśodległejepoce,trzebasiępostaraćUwejśćwskó-
rę”działającychwtedyuczonych,naśladowaćichspo-
sóbmyśleniaipojmowaćichograniczenia.Musimysię
staraćUpodsłuchać”minionyczas.Inaczejłatwojest
wyciągaćfałszyweinieuzasadnionewnioski.
Znowszychopracowańprzeglądowychdotyczących
historiifizykiwPolscetrzebawymienićkrótkitekst
8T
.Piech,ZaryshistoriifizykiwPolsce,PAU,Kraków1948.
9T
.Piech,Fizyka,[w:]ZarysdziejównaukprzyrodniczychwPolsce,
red.KazimierzMaślankiewicz,WiedzaPowszechna,Warszawa1983,
s.217–258.
10A.K.Wróblewski,Historiafizykiodczasównajdawniejszychdowspół-
czesności,PWN,Warszawa2006iwydanianastępne:2007,2009,
2011,2015,2017,2019.
11A.C.Crombie,Naukaśredniowiecznaipoczątkinaukinowożytnej,
tłum.StanisławŁypacewicz,t.1,PAX,Warszawa1960,s.18.
