Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
działania,którezostałyukończonedopieroprzezRo-
sjaniwydanedrukiemw1843r.wskali1:126000.
Mapata,znanawPolscepodnazwąmapykwatermi-
strzostwa,jestznakomitąrejestracjąkartograficzną
przestrzenigeograficznejnaszegokrajuwtamtym
okresieibywaczęstowykorzystywanawspółcześnie
jakomateriałporównawczydoanalizyzmianiprze-
kształceń.Wtymczasieukazujesięrównieżkilka
atlasówiplanówmiast(np.Warszawy),atakżeMa-
paKrólestwaPolskiegoJuliuszaKolberga,którazo-
staławykonanawpodziałce1:400000iwydana
w1830r.Wlatach1845–1854AdamPrażmowski
wykonujenazleceniewojskarosyjskiegopracetrian-
gulacyjnewKrólestwiePolskim.Zlicznychatlasów
historycznych,szkolnychczygeograficznychnauwa-
gęzasługujerównieżWielkiatlasgeograficznypod
redakcjąWacławaNałkowskiegoiAleksandraŚwię-
tochowskiego,któryukazywałsiędrukiemwla-
tach1895–1906.
Swojąaktywnościąnaukową,dydaktycznąiorga-
nizacyjnąnapoczątkuXXw.geografowiestarająsię
oddziaływaćnakształtowanieświadomościspołe-
czeństwa,abyprzygotowaćjedowłaściwegowyko-
rzystaniaprzestrzenigeograficznejPolskiwprzy-
padkuodzyskanianiepodległości.Naszczególne
podkreśleniezasługujetudziałalnośćEugeniusza
Romera(1871–1954),któryw1904r.wydałorygi-
nalnypodręcznikgeografiidlaIklasygimnazjalnej,
awkilkalatpóźniej(1908)Atlasgeograficzny.
Przezkilkadziesiątlat(do1955r.było16wydań),
znanyjakoMałyatlasgeograficzny,byłpodstawowym
źródłemwiedzygeograficznejwszkołachpolskich.
Byłotooryginalneopracowanieautoraprzyzastoso-
waniumetodyhipsometrycznej.NazwiskoRomera
łączysiętakżezwydaniemw1916r.Geograficzno-
-statystycznegoatlasuPolski,któryodgrywałistotną
rolęwdyskusjachnaddelimitacjągranicpaństwa
polskiegopo1918r.Wprzedmowiedoatlasuautor
pisał:„GdymowaoPolsce,czyżnienarzucająsię
przedewszystkimpytania:Jakieśladypozostały
podawnem,wielkimpaństwie,którerunęłowgru-
zypięććwierciwiekutemu?Czyijakiepiętno
wyryłonaspołeczeństwie,niegdyślepiejspojonem,
życiepodtrzemarządami?Jakiesąnarodowe,spo-
łeczneigospodarczepodstawykwestiipolskiej?”.
Iniecodalej:„TailustracjamowycyfroPolsceiPo-
lakachniechuczyswoich,abudzirozwagęiżyczli-
wośćutych,wrękuktórychspoczywająlosysprawy
polskiej.Wszakcyfrywskazują,jakrządzićświatem”.
Atlastenprzedstawiałzjawiskawprzestrzeniobej-
mującejgranicePolskiz1772r.Odmomentuopubli-
kowaniabudziłsilnysprzeciw,zwłaszczaNiemców
iRosjan.Skonfiskowanowiększączęśćnakładu,
władzeaustriackiezabroniływywożeniagopoza
graniceGalicji.JakpiszeRomerwprzedmowie
dodrugiegowydania(1921),nawetdoWarszawy
iPoznaniawydawnictwodostawałosiędzięki„kon-
trabandzie”.Niemcyoskarżyliautoraozdradęsta-
nu,apoglądtenpopierałnawetAlbrechtPenck
26
,
uktóregoRomerstudiowałwWiedniu.Pomimo
tychtrudnościtrzyegzemplarzeudałosięprze-
słaćnaZachód,zktórychjedentrafiłdoStanów
Zjednoczonych(koniec1918).Władzeamerykańskie
nakazałyprzedrukatlasuizostałonwłączony
dooficjalnychmateriałówamerykańskichnaKon-
ferencjęPokojowąwParyżu(1918).Romerowina-
tomiastzaleconozorganizowaniedziaługeogra-
ficznegoprzyPolskimBiurzePracKongresowych
wParyżu(Zierhoffer1967:329,Mazurkiewicz-
-Herzowa1966:170–173,Romer1921).Uważasię
często,żeGeograficzno-statystycznyatlasPolskijest
jednymztrzechmonumentalnychopracowańgeo-
graficznychodnoszącychsiędonaszegokraju–
oboktakichdzieł,jakChorographieRegniPoloniae
JanaDługoszaorazSłownikageograficznegoKrólestwa
Polskiegoiinnychkrajówsłowiańskich(Zierhoffer1967:
329).Wspomniećteżnależy,żeE.Romerjakopierw-
szyopracowałklimatPolskiwgranicachprzedroz-
biorowych(1910).
Jegodziałalnośćmiałaogromnywpływnapóźniej-
szyrozwójgeografiiikartografiipolskiej,szczegól-
niew1.poł.XXw.TużprzedwybuchemIwojny
światowejprzygotowałdodrukurękopispracy,po-
myślanejjakocyklwykładówpodogólnymtytułem
Ogeografii.Rozważaniahistoryczneimetodologiczne.Los
chciał,abyzostałaonaopublikowanadopieroponad
pięćdziesiątlatpóźniej(1969).Jesttoniewątpliwie
jedenznajważniejszychtraktatówwdorobkuRome-
ra,któregoznaczeniadlarozwojugeografiiciągle
jeszczeniejesteśmywpełniświadomi.
25
Opracowanietoukazałosięrównieżwformieodbitkipt.Geo-
graficznyrzutokanadawnąPolskę(1888).
26
RównieżipóźniejA.PenckgłosiłhasławrogiewobecPolski,
takżekrytykująceukładterytorialnynaszegokrajuwlatach
międzywojennych(zob.m.in.Kusiński,2000:297).
W
INCENTY
P
OLIPOCZĄTKINOWOŻYTNEJGEOGRAFII
51
