Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
sięludzispowodowało,żeobcewirusyibakteriezaczęłybyćoswajane
przezorganizm,tymsamymprzestawałybyćtakgroźnejakwcześniej.Nie
bezznaczeniabyłoupowszechnienieszkolnictwa,dziękiktóremumożna
byłopopularyzowaćnowewzorceaktywnegożyciaiostrzegaćprzed
zagrożeniami,atakżepolepszeniewarunkówpracyipłacysetektysięcy
robotników.Ludziezaczęlicenićżyciedoczesne,aosobystarsze,dzięki
corazczęściejwprowadzanemuwróżnychkrajachsystemowiemerytal-
nemu,niebyłyjużtakimobciążeniemdlabudżeturodzin,przynajmniej
wtakimzakresiejakpoprzednio.Dziękikolejommożnabyłoszybciej
przewieźćżywnośćdoregionówobjętychklęskągłodu,aupowszech-
nieniepodkoniecXIXw.technologiimrożeniażywnościpozwoliłonajej
magazynowanieitransportowanie.Niebezznaczeniabyłacorazefektyw-
niejszapomocsocjalnazestronyrządówisamorządów.Wszystkiete
czynniki,wzajemniesiędopełniające,powiększałydynamikęwzrostu
liczbyludności,pogłębiałyproceszwanytransformacjądemograficzną
orazmiaływpływnawydłużeniesiężyciakobietimężczyzn.Przykładowo,
wAngliiwlatach1871–1910średniażyciapodniosłasięz42do51lat,
wNiemczech–z37do47,wSzwecji–z44do52,wHiszpanii–z30do36.
ZkoleiprzyrostliczbyludnościnaDalekimWschodzie(wChinach,
wIndiach,wIndochinach,wIndiachHolenderskich)nastąpiłgłównie
przyczynywzrostuliczby
dziękiwzględnemuspokojowiwewnętrznemu,poprawiewydajności
ludności–resztaświata
pracywrolnictwie,irygacji,zwiększeniupowierzchniuprawiliczby
zwierząthodowlanych,zczymsięwiązałointensywniejszeużycienawo-
zównaturalnychorazudoskonalonychnarzędzirolniczych,natomiast
wmniejszymstopniudziękiuprzemysłowieniu.Niebezznaczeniapozo-
stawałyocieplenieklimatuorazpoprawazdrowotnościihigieny.Tobyły
przyczynycałkiemznacznego,zwłaszczaodkońcaXIXw.,przyrostu
naturalnego.Przykładowo,w1901r.wIndiachwskaźnikurodzeń
kształtowałsięnapoziomie45,8promila,azgonów44,5promila,co
oznaczało,żeprzyrostnaturalnywyniósł1,3promila.RównieżwAfryce
oraznaBliskimiŚrodkowymWschodzienastąpiłwzrostliczbymieszkań-
ców,m.in.dziękiprzenoszeniueuropejskichźródełwzrostu,leczbyłon
niski,boiskalaprzenoszeniabyłaograniczona.Niemożemyjednak
zapominać,żedaneliczbowedlaXIXw.,zwłaszczadlatychobszarów,są
szacunkoweirozbieżne.Natomiastsamwzrostniejestkwestionowany.
1.2.Zostaćczyemigrować?Migracje
Istotnyudziałwtakdużejdynamicewzrostuliczbyziemskiejpopulacji
miałymigracje(łac.migratio–,,przemieszczaniesię’’).Przyjrzyjmysię
temubliżej.Migracjedokonywałysięodzaraniadziejów.Początkowo
ludzieprzemieszczalisięwposzukiwaniunowychpastwiskiterenów
21
