Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
68
IGRZYSKAIKULTURACIELESNASTAROŻYTNEJEUROPY
spartańskich,którzystracilizmysły,gdyzobaczyliposągOrthii,którymiałyprawooglądać
tylkodziewice–W.L.],atakżewrytualekrwawejchłostyefebówjakosubstytutuoryginalnej
śmierciludzkiejnaołtarzubogini.Śmierćefebówreprezentowanaprzezbiczowaniejestzatem
inicjacyjnąformąśmiercidziecka,poktórejnastępujeodrodzeniemłodegoSpartaninajako
obywatela.WiększośćuczonychodnosietymologięOrthiidonarodzindziecka.Wsławnym
ustępieometodziemajeutycznej[tj.dosł.położniczej,czylisposobiepobudzania,docierania
drogądialogudoprawdyutych,wktórychdrzemie,aktórzyniesątegoświadomi–W.L.],
Platontwierdzi,żeopiekanadurodzinamidzieckajestpodstawowąfunkcjąArtemidy,która
dozorujetowydarzenie,choćsamanigdygoniedoświadczyła”
28
.
Potakimrytualnymwybatożeniumężczyźniwwieku20–30latbyliobowiązaniodby-
waćsłużbęwojskowąwrodzajukoszar,aletakżepoukończeniutejsłużbymieliutrzymywać
sprawnośćbojowąistawiaćsięnakażdewezwaniewprzypadkuwojnyczybuntuhelotów.
Platonpisał,żeLacedemon„przypominaobózwojskowy,aniemiastaiichmieszkańców”
29
.
Spartawyróżniałasiętakżespośródinnychpaństwgreckichwysokozorganizowa-
nymsystememwychowaniadziewcząt,którewwiekukobiecymosiągaływysokąpozycję
jakomatkiprzyszłychpokoleń.„Dladziewczątwolnych[Likurg]nakazał,abypłećżeńska
ćwiczyłaciałoniemniejniżmęska,anastępniewprowadziłżeńskiekonkurencjewbieganiu
iokazywaniusiły,jakumężczyzn,uważając,żezkrzepkichobojgarodzicówsilniejsze
rodzisiępotomstwo”
30
.
PrawaLikurgaobejmowałynawettakieszczegóły,jakżycieseksualnemałżonków.
Gdywinnychpaństwachgreckichmążmiałprawodożyciaerotycznegowkażdymdo-
wolnymmomenciepozaślubinach,wSparciemiałzakazanywstępdożonyprzezjakiś
czas,atodlatego,żejakpiszeKsenofont:„pożądaniewówczasrosłoidawałopotomstwo
bardziejżywotne,niżwówczasgdymałżonkowieprzesycaliczęstosięsobą”.Cowięcej,
gdyzdarzałosię,żestarszymężczyznamiałmłodążonę,prawoLikurganakazywałomu
dopuszczaćdojejsypialnimłodszegoijurniejszegoodsiebie,byzapewnićzdrowsze
dzieci.Jeślinatomiastmężczyznazjakichkolwiekpowodównieżyłzeswojążoną,tomiał
prawozwrócićsiędożonyinnegomężczyzny,bymógłzniąspłodzićwłasnedziecko,jej
zaśmąż,wprzypadkujejzgody,niemógłprzeciwtemuprotestować.
Wszystkietezasady,przezpewienczaszapewniająceSparciepotęgępolitycznąiwoj-
skową,zczasemstałysiępowodemjejdekadencjiiwkońcu–upadku.Jednostronnynacisk
kładzionynasprawnośćwojskowąpowodowałstopniowyzanikinnychinstytucjipaństwa
ijegokultury.NiewielkapopulacjaprzesądziławkońcuołatwymwchłonięciuLacedemonu
przezLigęAchajską.PodporządkowaniepaństwgreckichImperiumRzymskiemuw146r.
p.n.e.przypieczętowałoostatecznielossuwerennościSpartyiupadekjejwcześniejszego
znaczenia.NiewytworzyłateżSpartakulturymiejskiej,jakinnemiastaGrecji.Niewiele
takżepozostałopotympaństwiezabytkówarchitektury.Wkażdymrazieniepowstałtu
Akropolczycentrumreligijnepodobnedoolimpijskiegoczydelfickiego.
28C.Calame,ChorusesofYoungWomeninAncientGreece.TheirMorphology,ReligiousRole,andSo-
cialFunctions,tłum.D.Collins,J.Orion,„GreekStudies–InterdisciplinaryApproaches”,red.G.Nagy,Bo-
ston1996.
29Platon,Prawa,II,666E.
30Ksenofont,Ustrójlacedemoński,w:idem,Wybórpism,oprac.J.Schnayder,Warszawa1966,cyt.za:
B.J.Kunickim,op.cit.s.28.
