Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
M.Kallas,HistoriaustrojuPolski,Warszawa2005
ISBN83-01-14501-3,©byWNPWN2005
łosięjednymznajważniejszychpostulatówprogramuegzekucyjnego,przewi-
dującegom.in.decentralizacjępaństwa.Byłtojednakprograminkorporacyjny,
odrzucanyprzezLitwinów.Możliwośćrozstrzygnięciategowielkiegosporupo-
jawiłasięwrazzaktywizacjąnaLitwieodpołowyXVIw.szlachty-bojarów,zmie-
rzającychdouzyskaniaprawpolitycznychnawzórszlachtypolskiej.Zczasemna
czołopostulatówszlachtylitewskiej,formułowanychnasejmikachobozowych,
wysuniętozawarcieuniizKoroną.RównocześnieZygmuntAugust,zwolennik
unii,przeprowadziłwlatach1564–1566wielereform,wwynikuktórychnastą-
piłoupodobnienieustrojupolitycznegoLitwydoKorony.Przeprowadzenietych
reformprzybliżyłomomentuzgodnieniawarunkówunii,zwłaszczapotym,gdy
nasejmiew1564r.ZygmuntAugustzrzekłsiędziedzicznychprawdoLitwy
iprzelałjenaKoronę,czegonieuznałalitewskaradawielkoksiążęca.
Odstycznia1569r.sejmkoronnywLubliniewniezwyklenapiętejatmosferze
obradowałnadprzyszłymkształtemunii.Senatorowieiposłowiemusieliroz-
strzygnąćwszczególności,czymająbyćzachowaneodrębneurzędycentralne,
zaczymopowiadalisięLitwini,domagającysięzapewnieniapodmiotowości
politycznejdlaWielkiegoKsięstwa.Wobecbrakuporozumieniareprezentanci
litewscywmarcu1569r.potajemniewyjechalizLublina.Nieoczekiwanymwyni-
kiemtejdemonstracjipolitycznejbyłainkorporacjadoKoronyczęściterytorium
WielkiegoKsięstwaLitewskiego,ocowcześniejbezskuteczniewystępował
sejmkoronny.ZygmuntAugustogłosiłnasejmielubelskimwcieleniedoKorony
województwapodlaskiegoiziem„ukrainnych”,tj.województw:wołyńskiego,
bracławskiegoikijowskiego.WnastępstwietegoobszarWielkiegoKsięstwa
Litewskiegozmniejszyłsiędook.297tys.km2.
Napodstawieaktówuniiz1lipca1569r.połączonoKoronęzWielkim
unialubelskaz1569r.
KsięstwemLitewskimuniąrealną.WyrazemodrębnościustrojowejLitwybyło
uniarealna
zachowanieurzędówcentralnych,osobnegowojska,skarbuorazsystemuprawa
sądowego.Nasejmielubelskimw1569r.powtórzonoaktinkorporacjiPrusKró-
lewskich,wktórychnadalzachowanopewneodrębnościustrojowe.
Pozawarciuuniilubelskiejpowstałafederacjarównorzędnychpaństw,
wktórychukształtowałsięnaródszlachecki.NarozległymterytoriumRzeczy-
Rzeczpospolita
pospolitejObojgaNarodówzamieszkiwałytrzynarody:polski,litewskiiruski.
ObojgaNarodów
Unialubelskamiaławielkiwpływnaewolucjękształtuterytorialno-administra-
cyjnegoRzeczypospolitejPolskiej.DowłaściwościterytorialnejTrybunałuKo-
ronnego(1578)iTrybunałuLitewskiego(1581)dostosowanybyłpodziałnatrzy
prowincje:WielkopolskęiMałopolskę(łączniestanowiąceKoronę)orazWielkie
KsięstwoLitewskie.Istniałteżpodziałnapięćprowincjizwiązanyzodbywaniem
sejmikówgeneralnych:Wielkopolska,Małopolska,Mazowsze,PrusyorazInflan-
tyzKurlandiąiSemigalią.
WXVIw.nasiliłasięrywalizacjaPolskizinnympaństwami,awszczegól-
nościzWielkimKsięstwemMoskiewskim,oInflanty.Ichzajęciedawałoszanse
napanowanienamorzu(dominiummarisBaltici).W1561r.Inflantypoddałysię
ZygmuntowiAugustowi.IchpołudniowągranicęstanowiłolenneksięstwoKur-
landiiiSemigalii(do1795).Od1569r.InflantystanowiłykondominiumPolski
iLitwy.UtraconewwojniezMoskwązostałyodzyskaneprzezStefanaBatorego
wkampaniizlat1579–1582.StantenutrwaliłrozejmzawartywJamieZapol-
skimz1582r.WówczasobszarRzeczypospolitejwzrósłdook.815tys.km2.
PoopanowaniuwiększościInflant(zRygą)przezSzwedów,namocyrozejmu
z1629r.podzielonojenaInflantySzwedzkieiInflantyPolskie.Stantenformal-
niepotwierdziłtraktatpokojowypodpisanywOliwie(1660).
33
