Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
эканамічнагаікультурнагажыцця.Напрыклад,уадрэзакчасупаміж1240г.(напад
манголаўнаРусь)і1385г.(Крэўскаяунія)адбываласяпераарыентацыяземляўУкраіны,
БеларусііЛетувызвізантыйскайназаходнееўрапейскуюцывілізацыю2.Найпершзмены
сталізаўважныміўматэрыяльнайкультуры(будаўніцтвагатычныхабарончыхвежаў,
з’яўленненовыхеўрапейскіхкатэгорыйматэрыяльнайкультуры:узораўузбраення,кафлі,
дахоўкі,манеты–пражскагагроша),потым–уідэалогіі(хрышчэннеўкаталіцтвапершага
гаспадараВКЛМіндаўга,дэкларацыяпрыняццякаталіцтваВіценем,Гедымінам,
Альгердам,урэшце–хрышчэннеідзяржаўнаяпратэкцыякаталіцтвуЯгайлыз1387г.).
Удругойпалове14–першайпалове15ст.уЕўроперазгортваўсябуйныдэмаграфічны
крызіс(эпідэміябубоннайчумы–“Чорнаясмерць”,спадвытворчасцісельскайгаспадаркі),
якінеабмінуўіземляўВКЛ.Зматэрыялаўархеалагічныхдаследаванняўвядомапра
істотнаезмяншэннеколькасцісельскіхпаселішчаў(напрыклад,наБеларусівыяўлена
вельмімаласелішчаў14ст.)ізначнаменшуюінтэнсіўнасцьгарадскогажыцця3.
У16ст.накультурнаеімастацкаежыццёістотнапаўплываліРэфармацыя
іКонтррэфармацыя(зканцастагоддзя),анагаспадарку–аграрнаярэформа–Валочная
памера.
Важнымрубяжомнетолькіўрэлігійнымжыццікраіны,алеіўіншыхсферахграмадскай
дзейнасцісталаБерасцейскаяцаркоўнаяунія1596г.
Упершайпалове16ст.,калідзяржаваперажывалакрызіс,звязанызмаскоўскімі
войнамі,гаспадаркаікультуразнаходзілісянастадыіўздыму,штодазволіласучасным
даследчыкамназваць16ст.“залатымвекам”Беларусі.
Толькіпазней,усярэдзіне17ст.,крызісстаўусеагульным–ахапіўусесферы
грамадскагажыцця(знішчальныявойнызказакамі,Масквой,Швецыяй,Турцыяй;
контррэфармацыя,дэградацыяпалітычнайсістэмы“шляхецкайдэмакратыі”
іфальварачна-паншчыннайгаспадаркі,узмоцненаяваенныміспусташэннямі,паланізацыя
сацыяльныхвярхоў),працягнуўсяпразусё18ст.,давёўшыкраінудапагібелі.
Тэрміналагічныязаўвагі
РазвіццёгістарыяграфііВКЛу19–20ст.праходзілападмацнейшымуплывам
нацыянальныхідэалогій–расейскай,польскай,летувіскай,беларускайіўкраінскай.
ВаўмовахфармаванняўЦэнтральна-УсходняйЕўропесучасныхнацыянальныхрухаў,якія
імкнулісяабаперціпраграмыбудовыўласнайдзяржавынатрадыцыіранейшай
сярэднявечнайдзяржаўнасці,ішлозмаганнезаспадчынуВКЛ.Поліэтнічнаядзяржава
прадстаўляласяякнацыянальная–укожнайкраінепа-свойму.
Аднымзнаступстваў“нацыяналізацыі”спадчыныВКЛсталапэўнаятэрміналагічная
блытаніна.Галоўнаенепаразуменне–неадэкватнаевыкарыстаннепаняцця
“Літва”,менавіта,неправамернаеатаясамленнегэтагагістарычнагатэрміназсучаснай
краінай–паўночнайсуседкайБеларусі,якаямаесаманазвуЛетува(Lietuva).Парозных
ненавуковых,найчасцейідэалагічных,прычынах,усезгадкіўгістарычныхкрыніцах
тэрміна“Літва”частаадносяцьдасучаснайЛетувы,хоцьубольшасцівыпадкаўяны
датычылісяэтнічныхбеларускіх(ачастковаіўкраінскіх)земляў.Адпаведна,гісторыя
даўняйЛітвы,якіўсягоВКЛ,часамразглядаеццаяквыключналетувіскаягістарычная
спадчына,штонеадпавядаерэчаіснасці.
Літва.Тэрмінпаходзіцьадназвысярэднявечнагабалцкагаплемя(літва,літоўцы),якоезаймалатэрыторыю
ўбасейнеправыхпрытокаўНёмана,пераважнаракіВіліі.Назвайгэтагапамежнагаплемяўсходніяславяне
акрэслівалііншыяроднасныялітвеплямёны,размешчаныядалейадпамежжасаславянамі.Надаванненазвы
краінепаімюпагранічнайзямлі–распаўсюджанаяўгісторыіз’ява(гл.Лингвистическийэнциклопедический
словарь.Москва,1990.С.598),утымлікуўПрыбалтыцы.Бліжэйшыяпрыклады–ПрусіяіЛівонія(Інфлянты).
Апошнівыпадакнайбольшпаказальны,бопераважнабалцкаякраінаатрымаланазвуадвугра-фінскагаплемя
ліваў,якоенямецкіякаланістыпершымспаткаліпадчасвысадкіўвусціДзвіны.
У11–13ст.назва“Літва”распаўсюдзіласянаўсёВерхняеіСярэдняеПанямонне(сённяшнія
Наваградчына,Гарадзеншчына,Віленшчына,заходняячасткаМеншчыны)–вобласцьсазмешаным
балта-славянскімнасельніцтвам.Угэтымрэгіёне,называнымусучаснайнавуковайгістарыяграфіі“Літва
ўвузкімсэнсе”,“уласнаЛітва”,“гістарычнаяЛітва”,у13ст.утварыласяВКЛ.Даканцаіснавання
дзяржавы“Літваўвузкімсэнсе”(“уласнаЛітва”)заставаласягалоўнай,цэнтральнайяевобласцю.Напрацягу2-га
тыс.н.э.тэрмін“Літва”выступаўутрохзначэннях:
1.Палітонім,ціабазначэннеўсёйдзяржавы–ВКЛ;2.Харонім,ці“Літваўвузкімсэнсе”(тэрмінуведзены
МацеемЛюбаўскім)–гістарычныцэнтрдзяржавы;3.Літваўсэнсеэтнаграфічным(этнаграфічнабалцкім)(гл.:
HaleckiO.Litwa,RuśiŻmudźjakoczęściskładoweWielkiegoKsięstwaLitewskiego//RozprawyAkademiiUmiejętności.
WydziałHistoryczno-Filozoficzny.SeriaII.T
.59.Kraków,1916.S.215–216;КраўцэвічА.СтварэннеВялікагаКняства
Літоўскага.Беласток:Выш.школапублічнайадміністрацыі,2008.С.97.)
