Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kilkasłówzamiastwstępu
powinnościstanowych.Jednocześnieszlachcicciąglepozostawał
właścicielemziemskim.Wobliczunowejrzeczywistości,wktórej
wojna,sprowadzonagłówniedoobrony,przestałaprzynosićpro-
fity,musiałswojąmajętnośćprzestawićnanowetory,nazbytizysk.
Azatempotomkowierycerzymusieliodnaleźćsięwroliwłaścicieli
sprawniezarządzanychdochodowychfolwarków.Zjednejstrony
włościtestałysiępodstawowymźródłemutrzymania,zdrugiej
zaś,dziękipłynącymstądpodatkom,podstawąfinansowąpaństwa.
Wżadnymwypadkujednaknierezygnowalizwspomnianychtu
pozostałychformpublicznejaktywności.Rozmaitośćról,które
szlachtawzięłanasiebie,przekładałasięzarównonawielośćzaszczy-
tów,jakiwielośćobowiązków(noblesseoblige),wykraczającychpoza
możliwościpojedynczegoczłowieka.Niemożnaprzecieżjednocześ-
niebyćefektywnymzarządcąwłasnegofolwarku,profesjonalnym
urzędnikiemidyplomatą,skutecznymdziałaczempolitycznym
naareniesejmikowejisejmowej,żołnierzemgotowymwkażdej
chwilidowalki,adotegojeszczedworzaninemzkrwiikości.
Dokażdejztychróltytułowyhomonobilis,utożsamionyzeszlach-
cicem,zracjiurodzeniabyłprzeznaczonyizobowiązany.Uprzy-
wilejowanemiejscewhierarchiispołecznejsprawiało,żestawałsię
beneficjentemsystemu,którysamuwierzytelniał,alemusiałteż
liczyćsięznieustannąweryfikacjądokonywanąprzezwspółczes-
nychipotomnych.Wydajesięprzytym,żejedniidrudzyczęściej
skłanialisiękukrytyceniżkuaprobacie.Najpierwróżnikaznodzieje
naczelezAndrzejemFryczemModrzewskim,PiotremSkargączy
SzymonemStarowolskimniezmienniepowtarzalizgranezarzuty
oodejściuszlachtyodideałówprzodków,oskłonnościdoprywaty
ipostępowaniuniezgodnymzdziesięciorgiemprzykazań.Kazalijej
porzucaćgospodarstwaistaćzbroniąwrękunagranicach,zapomi-
nającoznaczeniuekonomiidlastabilnościpaństwa.Antyszlachec-
kieopiniesątakżetypowedlaczasówzaborów,botakapolityka
byłazgodnazobcąracjąstanu.Resztydopełniłykomunistyczne
rządy,którezgodniezlansowanąideologiąrównościspołecznej
11
