Immunologia

Jakub Gołąb, Dominika Nowis, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-01-23162-0

DOI:

https://doi.org/10.53271/2023.061

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2023

Liczba stron:

598

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

. Immunologia. Red. Gołąb, Jakub; Nowis, Dominika; Lasek, Witold; Stokłosa, Tomasz . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2023, 598 s. ISBN 978-83-01-23162-0, doi: https://doi.org/10.53271/2023.061

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A2 Gołąb, J.

A2 Nowis, D.

A2 Lasek, W.

A2 Stokłosa, T.

T1 Immunologia

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2023

SN 978-83-01-23162-0

DOI https://doi.org/10.53271/2023.061

Bibliografia BibTex:

@Book{ 296558, author = "", editor = "Gołąb, Jakub and Nowis, Dominika and Lasek, Witold and Stokłosa, Tomasz", title = "Immunologia", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2023", address = "Warszawa", isbn = "978-83-01-23162-0", doi = "https://doi.org/10.53271/2023.061" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU -

ED - Gołąb, Jakub

ED - Nowis, Dominika

ED - Lasek, Witold

ED - Stokłosa, Tomasz

TI - Immunologia

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2023

SN - 978-83-01-23162-0

ER -

DOI - https://doi.org/10.53271/2023.061

Netografia (standard APA):

. Red. Gołąb, Jakub; Nowis, Dominika; Lasek, Witold; Stokłosa, Tomasz. Immunologia [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2023 [dostęp: 22 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/immunologia-jakub-golab-dominika-nowis-296558. doi: https://doi.org/10.53271/2023.061

immunologia, układ odpornościowy, immunopatologia

W nowym, ósmym już wydaniu podręcznika Immunologia przedstawiono najbardziej aktualne osiągnięcia w zakresie wiedzy o układzie odpornościowym. Zostały w nim omówione zagadnienia ogólne, dotyczące podstawowych mechanizmów funkcjonowania układu odpo...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-01-23162-0

DOI:

https://doi.org/10.53271/2023.061

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2023

Liczba stron:

598

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Przedmowa20
Legenda graficzna22
Wykaz skrótów – Dominika Nowis26
1. Wstęp do immunologii – Dominika Nowis, Jakub Gołąb42
1.1. Odporność nieswoista45
1.1.1. Fagocytoza. Funkcje granulocytów i makrofagów47
1.1.2. Układ dopełniacza48
1.1.3. Komórki NK i nieswoiste komórki limfoidalne49
1.2. Odporność swoista49
1.2.1. Pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna50
1.2.2. Odpowiedź humoralna50
1.2.2.1. Przeciwciała50
1.2.2.2. Receptory dla fragmentów Fc przeciwciał51
1.2.3. Odpowiedź komórkowa52
1.2.3.1. Receptory limfocytów T53
1.2.4. Powstawanie limfocytów53
1.2.5. Krążenie limfocytów55
1.2.6. Prezentacja antygenów limfocytom T57
1.2.6.1. Główny układ zgodności tkankowej57
1.2.6.2. Mechanizmy prezentacji antygenów58
1.2.6.2.1. Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami MHC klasy I58
1.2.6.2.2. Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami MHC klasy II59
1.2.6.2.3. Krzyżowa prezentacja antygenów59
1.2.6.2.4. Aktywująca synapsa immunologiczna59
1.2.6.3. Regulacja profilu swoistej odpowiedzi immunologicznej i kontrola jej nasilenia59
1.2.6.3.1. Regulacja profilu swoistej odpowiedzi immunologicznej59
1.2.6.3.2. Mechanizmy kontroli swoistej odpowiedzi immunologicznej60
1.2.6.3.2.1. Punkty kontrolne układu odpornościowego60
1.2.6.3.2.2. Limfocyty T regulatorowe60
1.3. Układ odpornościowy w zdrowiu i w chorobie60
2.1. Szpik62
2. Budowa i funkcje narządów limfatycznych – Paweł Matryba, Marek Jakóbisiak, Jakub Gołąb62
2.2. Grasica64
2.2.1. Inwolucja grasicy66
2.3. Węzły limfatyczne66
2.3.1. Zrąb i zatoki węzła67
2.3.2. Unaczynienie węzła69
2.3.3. Kora węzła69
2.3.3.1. Komórki zrębu węzła70
2.3.3.2. Limfocyty kory węzła71
2.3.3.3. Komórki dendrytyczne kory węzła71
2.3.3.4. Makrofagi węzłów limfatycznych71
2.3.3.5. Inne komórki węzłów limfatycznych71
2.3.4. Rdzeń węzła71
2.3.5. Przepływ limfy przez węzeł i znaczenie tego zjawiska71
2.4. Śledziona72
2.4.1. Ogólna budowa śledziony72
2.4.2. Zrąb śledziony72
2.4.3. Unaczynienie śledziony72
2.4.3.1. Tętnice72
2.4.3.2. Zatoki i żyły śledziony73
2.4.4. Miazga biała73
2.4.5. Miazga czerwona73
2.4.6. Czynność śledziony73
2.5. Inne narządy i struktury limfatyczne74
2.5.1. Plamki mleczne74
2.5.2. Migdałki74
2.5.3. Tkanka limfatyczna związana ze ścianą jelit74
3.1. Przeciwciała i receptory limfocytów B76
3.1.1. Ogólna charakterystyka przeciwciał76
3.1.1.1. Budowa i właściwości76
3. Przeciwciała i receptory limfocytów B i T – Marek Jakóbisiak, Dominika Nowis, Witold Lasek76
3.1.1.2. Klasy immunoglobulin80
3.1.1.2.1. IgA80
3.1.1.2.2. IgD81
3.1.1.2.3. IgE81
3.1.1.2.4. IgG81
3.1.1.2.5. IgM82
3.1.1.3. Przeciwciała matczyne przechodzące do płodu przez łożysko82
3.1.1.4. Wartościowość, powinowactwo, awidność83
3.1.1.5. Kompleksy immunologiczne84
3.1.2. Receptory immunoglobulinowe limfocytu B84
3.1.3. Powstawanie przeciwciał85
3.1.3.1. Organizacja genów immunoglobulinowych człowieka85
3.1.3.2. Rearanżacja i ekspresja genów immunoglobulinowych86
3.1.3.2.1. Rearanżacja genów immunoglobulinowych i zmienność na złączach89
3.1.3.2.2. Wyłączenie alleliczne i regulacja ekspresji genów immunoglobulinowych93
3.1.3.2.3. Jednoczasowe wytwarzanie receptorów zbudowanych z IgM i IgD94
3.1.3.2.4. Zmiany w genach immunoglobulinowych zachodzące po pobudzeniu limfocytu B przez antygen95
3.1.3.2.4.1. Mutacje w obszarach genów immunoglobulinowych kodujących części zmienne przeciwciał95
3.1.3.2.4.2. Przełączanie klas immunoglobulin97
3.1.3.2.4.3. Jednoczasowe wytwarzanie przeciwciał i receptorów BCR99
3.1.4. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał100
3.1.4.1. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał klasy IgG100
3.1.4.2. Inne receptory dla fragmentu Fc przeciwciał104
3.1.4.2.1. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał IgA i IgM105
3.1.4.2.2. Receptor dla polimerycznych form przeciwciał105
3.1.4.2.3. Receptory dla fragmentu Fc przeciwciał IgE105
3.1.5. Przeciwciała monoklonalne106
3.1.5.1. Otrzymywanie przeciwciał monoklonalnych106
3.1.5.2. Mianownictwo przeciwciał monoklonalnych107
3.1.5.3. Modyfikowanie przeciwciał monoklonalnych w celu zwiększenia skuteczności ich działania108
3.1.5.3.1. Pochodne PM o zmniejszonej masie cząsteczkowej108
3.1.5.3.2. Immunokoniugaty zawierające przeciwciała monoklonalne109
3.1.5.3.2.1. Koniugaty PM z radioizotopami109
3.1.5.3.2.2. Immunotoksyny111
3.1.5.3.2.3. Koniugaty PM z lekami111
3.1.5.3.2.4. Immunocytokiny111
3.1.5.3.3. Pochodne przeciwciał zawierające fragment Fc111
3.1.5.3.4. PM i ich pochodne o podwójnej swoistości111
3.1.5.4. Terapeutyczne zastosowanie przeciwciał monoklonalnych i ich pochodnych112
3.1.5.5. Inne zastosowania przeciwciał monoklonalnych113
3.2. Receptory limfocytów T wiążące antygen113
3.2.1. Budowa receptorów limfocytów T wiążących antygen114
3.2.2. Powstawanie receptorów limfocytów T wiążących antygen116
3.3. Nadrodzina genów cząsteczek immunoglobulinopodobnych119
4. Główny układ zgodności tkankowej i prezentacja antygenów – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak120
4.1. Budowa cząsteczek MHC klasy I121
4.2. Budowa cząsteczek MHC klasy II122
4.3. Główny układ zgodności tkankowej człowieka124
4.3.1. Ludzkie cząsteczki MHC klasy I125
4.3.2. Ludzkie cząsteczki MHC klasy II125
4.3.3. Regulacja ekspresji genów dla cząsteczek MHC125
4.3.4. Niezrównoważenie sprzężeń125
4.3.5. Powiązania między układem HLA a występowaniem określonych chorób126
4.4. Słabe antygeny zgodności tkankowej126
4.5. Funkcja głównego układu zgodności tkankowej126
4.6. Mechanizmy prezentacji antygenów limfocytom T127
4.6.1. Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy I128
4.6.1.1. Prezentacja krzyżowa131
4.6.2. Prezentacja antygenów z udziałem cząsteczek MHC klasy II132
4.7. Prezentacja antygenów w połączeniu z cząsteczkami CD1 oraz MR1133
5.1. Dojrzewanie limfocytów T136
5.1.1. Wczesna faza dojrzewania tymocytów136
5. Dojrzewanie limfocytów – Jakub Gołąb136
5.1.1.1. Selekcja β137
5.1.2. Późna faza dojrzewania tymocytów139
5.1.2.1. Selekcja pozytywna i negatywna139
5.1.2.1.1. Restrykcja MHC139
5.1.2.1.2. Komórki uczestniczące w selekcji tymocytów139
5.1.2.1.3. Mechanizmy selekcji w grasicy141
5.1.2.1.4. Powstawanie limfocytów T regulatorowych142
5.2. Powstawanie limfocytów Tγδ142
5.3. Dojrzewanie limfocytów B143
5.3.1. Etapy rozwoju limfocytów B144
5.3.1.1. Wczesne limfocyty pro-B144
5.3.1.2. Limfocyty pro-B144
5.3.1.3. Limfocyty pre-B145
5.3.1.3.1. Selekcja pozytywna i negatywna limfocytów B145
5.3.1.3.1.1. Selekcja pozytywna145
5.3.1.3.1.2. Selekcja negatywna145
5.3.1.4. Niedojrzałe limfocyty B146
5.3.1.5. Dojrzałe limfocyty B146
5.3.2. Powstawanie limfocytów B-1147
6. Krążenie limfocytów – Jakub Gołąb148
6.1. Etapy przechodzenia limfocytów przez ścianę naczynia149
6.1.1. Etap I: toczenie się150
6.1.1.1. Selektyny i ich ligandy150
6.1.2. Etap II: aktywacja152
6.1.3. Etap III: ścisła adhezja152
6.1.3.1. Cząsteczki immunoglobulinopodobne uczestniczące w ścisłej adhezji152
6.1.4. Etap IV: diapedeza153
6.2. Regulacja krążenia limfocytów155
6.2.1. Krążenie limfocytów dziewiczych157
6.2.2. Krążenie limfocytów efektorowych i limfocytów pamięci158
7.1. Rozwój odpowiedzi komórkowej160
7. Rozwój swoistej odpowiedzi immunologicznej – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak160
7.1.1. Komórki prezentujące antygen161
7.1.1.1. Komórki dendrytyczne161
7.1.1.1.1. Populacje komórek dendrytycznych161
7.1.1.1.1.1. Komórki cDC1161
7.1.1.1.1.2. Komórki cDC2162
7.1.1.1.2. Funkcje komórek dendrytycznych162
7.1.1.1.2.1. Aktywacja komórek dendrytycznych163
7.1.1.1.2.2. Sygnały kostymulujące komórek dendrytycznych164
7.1.1.1.2.3. Cytokiny wydzielane przez komórki dendrytyczne165
7.1.1.1.2.4. Inne interakcje komórek dendrytycznych z limfocytami T165
7.1.1.1.2.5. Warianty prezentacji antygenów przez komórki dendrytyczne165
7.1.2. Limfocyty B167
7.1.3. Makrofagi167
7.1.4. Inne komórki prezentujące antygen167
7.2. Rozwój odpowiedzi humoralnej167
7.2.1. Antygeny rozpoznawane przez limfocyty B167
7.2.2. Migracja limfocytów w węzłach limfatycznych170
7.2.3. Aktywacja limfocytów B170
7.2.3.1. Grudkowe komórki dendrytyczne173
7.2.3.2. Powstawanie ośrodków rozmnażania w grudkach173
7.2.3.3. Dojrzewanie powinowactwa174
7.3. Mitogeny i superantygeny177
7.3.1. Mitogeny177
7.3.2. Superantygeny178
8. Aktywacja limfocytów – Radosław Zagożdżon180
8.1. Aktywacja limfocytów T181
8.1.1. Rozpoznanie antygenu przez TCR181
8.1.2 Synapsa immunologiczna182
8.1.3.1. Wczesny etap przekazania sygnału z TCR i rola białek adaptorowych185
8.1.3.2. Wewnątrzkomórkowe szlaki przekazania sygnału do aktywacji187
8.1.3.2.1. Szlaki związane z metabolizmem fosfatydyloinozytolu187
8.1.3.2.2. GTPazy i kaskady kinaz MAP188
8.1.3.3. Zmiana fenotypu limfocytu T w wyniku aktywacji189
8.1.4. Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów T190
8.1.4.1. Cząsteczki kostymulujące190
8.1.4.2. Cząsteczki hamujące aktywację190
8.1.5. Anergia, wyczerpanie i apoptoza limfocytów T190
8.2. Aktywacja limfocytów B192
8.2.1. Sygnał aktywujący limfocyt B192
8.2.2. Cząsteczki powierzchniowe wpływające na proces aktywacji limfocytów B193
9. Mechanizmy cytotoksyczności limfocytów – Witold Lasek196
9.1. Wstępne etapy reakcji cytotoksycznej197
9.2. Reakcja cytotoksyczna zależna od ziaren litycznych198
9.2.1. Budowa ziaren litycznych199
9.2.1.1. Perforyna200
9.2.1.2. Granzymy200
9.2.1.3. Granulizyna201
9.2.2. Mechanizmy zabezpieczające komórki efektorowe przed działaniem własnych czynników cytotoksycznych201
9.3. Genetyczne defekty związane z biogenezą i egzocytozą ziaren litycznych202
9.4. Reakcje cytotoksyczne zależne od receptorów dla cząsteczek nadrodziny TNF202
9.5. Apoptoza jako mechanizm efektorowy cytotoksyczności komórkowej204
10. Populacje i subpopulacje limfocytów – Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Jakub Gołąb206
10.1. Limfocyty B207
10.1.1. Limfocyty B regulatorowe207
10.2. Limfocyty T208
10.2.1. Subpopulacje limfocytów T pomocniczych208
10.2.1.1. Limfocyty Th1209
10.2.1.2. Limfocyty Th2209
10.2.1.3. Limfocyty Th17209
10.2.1.4. Limfocyty Tfh210
10.2.1.5. Inne subpopulacje limfocytów T pomocniczych210
10.2.1.6. Regulacja odpowiedzi immunologicznej przez limfocyty T pomocnicze210
10.2.2. Subpopulacje limfocytów T regulatorowych211
10.2.3. Subpopulacje limfocytów cytotoksycznych212
10.3. Niekonwencjonalne limfocyty T213
10.3.1. Limfocyty Tγδ213
10.3.2. Limfocyty MAIT214
10.3.3. Limfocyty NKT214
10.3.4. Limfocyty GEM215
10.4. Nieswoiste komórki limfoidalne215
10.5. Komórki NK215
10.5.1. Receptory komórek NK i sposób rozpoznawania komórek docelowych217
10.5.1.1. Receptory z nadrodziny cząsteczek immunoglobulinopodobnych217
10.5.1.2. Receptory lektynowe218
10.5.1.3. Inne receptory i koreceptory komórek NK221
10.5.2. Fizjologiczna rola komórek NK221
10.5.2.1. Rola komórek NK w obronie przeciwnowotworowej221
10.5.2.2. Rola komórek NK w obronie przeciwwirusowej222
10.5.3. Wykorzystanie komórek NK w leczeniu nowotworów222
10.5.4. Cytotoksyczność komórkowa zależna od przeciwciał (ADCC)222
11.1. Podstawowe właściwości cytokin224
11. Cytokiny – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak224
11.2. Receptory dla cytokin227
11.2.1. Budowa receptorów dla cytokin227
11.2.2. Przekazanie sygnału z receptorów dla cytokin227
11.3. Interleukiny228
11.3.1. Rodzina interleukiny 1228
11.3.1.1. Receptory dla cytokin z grupy interleukiny 1229
11.3.1.2. Właściwości biologiczne interleukiny 1β229
11.3.2. Interleukina 2231
11.3.2.1. Receptory dla interleukiny 2231
11.3.2.2. Właściwości interleukiny 2231
11.3.2.3. Zastosowania kliniczne231
11.3.3. Interleukina 4231
11.3.4. Rodzina interleukiny 6232
11.3.4.1. Reakcja ostrej fazy233
11.3.5. Rodzina interleukiny 10233
11.3.6. Rodzina interleukiny 12234
11.3.7. Rodzina interleukiny 17235
11.4. Interferony235
11.4.1. Rodzaje interferonów235
11.4.2. Powstawanie interferonów236
11.4.3. Receptory dla interferonów237
11.4.4. Działanie przeciwwirusowe237
11.4.5. Wpływ na układ odpornościowy238
11.4.6. Wpływ na proliferację i różnicowanie komórek238
11.4.7. Zastosowania terapeutyczne238
11.5. Chemokiny239
11.5.1. Budowa i podział chemokin i ich receptorów239
11.5.2. Funkcje chemokin240
11.5.2.1. Wpływ chemokin na ukierunkowaną migrację komórek240
11.5.2.2. Wpływ chemokin na aktywację komórek241
11.5.2.3. Funkcje chemokin niezwiązane z układem odpornościowym242
11.5.3. Mechanizmy regulujące działanie chemokin242
11.6. Nadrodzina cząsteczek czynnika martwicy nowotworu242
11.6.1. TNF-α242
11.6.1.1. Synteza i budowa242
11.6.1.2. Receptory dla TNF-α243
11.6.1.2.1. Sygnały przekazywane przez receptory dla TNF-α243
11.6.1.3. Wpływ TNF-α na układ odpornościowy243
11.6.1.4. Próby zastosowań klinicznych244
11.6.1.4.1. Zastosowanie inhibitorów TNF-α w klinice244
11.6.2. Limfotoksyny244
11.6.3. FASL (CD178, APO1L)244
11.6.4. TRAIL245
12. Regulacja odpowiedzi immunologicznej i pamięć immunologiczna – Marek Jakóbisiak, Radosław Zagożdżon246
12.1. Kooperacja komórek podczas odpowiedzi immunologicznej247
12.1.1. Odpowiedź humoralna247
12.1.2. Odpowiedź komórkowa249
12.2. Udział limfocytów T w regulacji odpowiedzi immunologicznej250
12.3. Antyimmunoglobuliny i regulacja idiotypowa251
12.3.1. Czynniki reumatoidalne251
12.3.2. Przeciwciała antyidiotypowe251
12.4. Udział receptorów dla fragmentu Fc przeciwciał w regulacji odpowiedzi immunologicznej253
12.5. Udział czynników wiążących immunoglobuliny w regulacji odpowiedzi immunologicznej253
12.6. Pamięć immunologiczna254
12.6.1. Limfocyty B pamięci254
12.6.2. Limfocyty T pamięci256
12.6.3. Pamięć immunologiczna innych komórek258
13. Odporność nieswoista – Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak260
13.1. Rozpoznawanie drobnoustrojów przez nieswoiste mechanizmy odporności262
13.1.1. Cząsteczki rozpoznające wzorce (PRM)263
13.1.1.1. Wydzielane PRM264
13.1.1.2. Powierzchniowe PRM265
13.1.1.2.1. Powierzchniowe PRM uczestniczące w fagocytozie265
13.1.1.2.2. Aktywujące receptory z grupy PRR266
13.1.1.3. Wewnątrzkomórkowe PRR269
13.1.1.3.1. Wewnątrzkomórkowe receptory TLR269
13.1.1.3.2. Receptory typu NOD269
13.1.1.3.3. Cytoplazmatyczne receptory dla kwasów nukleinowych271
13.1.2. Udział receptorów PRR w indukcji zapalenia273
13.1.2.1. Aktywacja komórek układu odpornościowego275
13.2. Funkcja makrofagów i granulocytów278
13.2.1. Powstawanie278
13.2.2. Regulacja migracji komórek żernych281
13.2.3. Aktywacja282
13.3. Fagocytoza i mechanizmy cytotoksyczności komórek żernych282
13.4. Mechanizmy zabijania drobnoustrojów przez komórki żerne i inne komórki283
13.4.1. Mechanizmy tlenowe285
13.4.2. Mechanizmy pozatlenowe i czynniki w nich uczestniczące286
13.4.2.1. Defensyny288
13.4.2.2. Czynnik bakteriobójczy zwiększający przepuszczalność290
13.4.2.3. Katepsyna G290
13.4.2.4. Lizozym290
13.4.2.5. Inne czynniki291
13.4.3. Białka i peptydy o działaniu przeciwmikrobowym wytwarzane przez komórki nabłonkowe291
14. Układ dopełniacza – Marek Jakóbisiak292
14.1. Klasyczna droga aktywacji dopełniacza293
14.2. Lektynowa droga aktywacji dopełniacza294
14.3. Alternatywna droga aktywacji dopełniacza295
14.4. Kompleks atakujący błonę296
14.5. Receptory dla składników dopełniacza297
14.6. Inne właściwości dopełniacza298
14.7. Regulacja układu dopełniacza299
14.7.1. Błonowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza299
14.7.2. Osoczowe czynniki regulujące aktywność dopełniacza300
15.1. Mechanizmy obronne w błonach śluzowych302
15. Odporność w błonach śluzowych i skórze – Witold Lasek, Dominika Nowis, Jakub Gołąb302
15.1.1. Mechanizmy obrony błony śluzowej układu pokarmowego303
15.1.1.1. Mechanizmy i bariery obrony nieswoistej303
15.1.1.2. Swoiste mechanizmy obrony błony śluzowej układu pokarmowego304
15.1.1.2.1. Miejsca indukcji odpowiedzi immunologicznej306
15.1.1.2.2. Mechanizmy regulujące powstawanie komórek plazmatycznych wytwarzających IgA307
15.1.1.2.3. Miejsca fazy efektorowej odpowiedzi immunologicznej w błonach śluzowych308
15.1.1.2.4. Mechanizm wydzielania IgA do światła jelita308
15.1.1.2.5. Charakterystyka SIgA310
15.1.1.2.6. Limfocyty śródnabłonkowe przewodu pokarmowego311
15.1.1.3. Mechanizmy warunkujące utrzymanie homeostazy w układzie pokarmowym313
15.1.1.3.1. Tolerancja pokarmowa313
15.1.1.3.2. Rola prawidłowej mikroflory przewodu pokarmowego w obronie błon śluzowych313
15.1.2. Rola wątroby w mechanizmach odporności w obrębie błon śluzowych315
15.1.3. Tkanka limfatyczna i mechanizmy odporności w obrębie układu oddechowego316
15.1.3.1. Mechanizmy odporności nieswoistej w układzie oddechowym316
15.1.3.2. Specyfika NALT i BALT317
15.1.4. Mechanizmy obronne w błonie śluzowej układu rozrodczego318
15.2. Układ odpornościowy skóry318
15.2.1. Komórki układu odpornościowego skóry318
15.2.1.1. Keratynocyty320
15.2.1.2. Komórki Langerhansa – naskórkowe makrofagi320
15.2.1.3. Komórki dendrytyczne skóry321
15.2.1.4. Nieswoiste komórki limfoidalne322
15.2.1.5. Limfocyty T323
15.2.2. Wpływ promieniowania UV na układ odpornościowy skóry325
16. Immunologia ciąży – Jakub Gołąb326
16.1. Wczesne etapy ciąży327
16.2. Odpowiedź immunologiczna w doczesnej328
16.2.1. Rola komórek NK w ciąży329
16.2.2. Makrofagi w doczesnej330
16.2.3. Rola limfocytów w ciąży330
16.3. Immunologiczne przyczyny niepłodności331
16.4. Odporność bierna przekazywana przez łożysko i z mlekiem matki331
17.1. Komunikacja układu odpornościowego i układu nerwowego334
17. Neuroimmunologia – Tomasz Stokłosa334
17.1.1. Unerwienie narządów limfatycznych – wpływ neuroprzekaźników na komórki układu odpornościowego335
17.1.2. Rola układu odpornościowego w odczuwaniu bólu335
17.2. Interakcje układu odpornościowego z układem endokrynowym335
17.2.1. Rola hormonów w układzie odpornościowym335
17.2.2. Oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa337
17.3. Interakcje komórek i mediatorów układu odpornościowego w ośrodkowym układzie nerwowym338
17.3.1. Działanie cytokin w mózgu338
17.3.2. Pirogenne działanie cytokin338
17.3.3. Prezentacja antygenów w ośrodkowym układzie nerwowym w kontekście bariery krew–mózg339
17.4. Stres i jego wpływ na układ odpornościowy340
18. Immunohematologia – Tomasz Grzywa342
18.1. Układy grupowe krwinek czerwonych343
18.1.1. Układ grupowy ABO345
18.1.1.1. Antygeny układu ABO345
18.1.1.2. Przeciwciała układu ABO347
18.1.2. Układ grupowy Rh347
18.1.2.1. Antygeny układu Rh347
18.1.2.2. Przeciwciała układu Rh348
18.2. Odpowiedź immunologiczna na immunizację antygenami grupowymi krwi348
18.2.1. Powikłania potransfuzyjne348
18.2.2. Konflikt serologiczny matczyno-płodowy i choroba hemolityczna płodu i noworodka350
18.2.2.1. Konflikt serologiczny w układzie Rh350
18.2.2.2. Konflikt serologiczny w układzie ABO352
18.2.2.3. Profilaktyka choroby hemolitycznej płodu i noworodka352
18.3. Niedokrwistości autoimmunohemolityczne352
18.4. Małopłytkowość immunologiczna352
18.5. Preparaty i leki stosowane w krwiolecznictwie352
18.6. Podstawowe techniki immunohematologiczne354
18.6.1. Test aglutynacji355
18.6.1.1. Wykrywanie przeciwciał w klasie IgM356
18.6.1.2. Wykrywanie przeciwciał w klasie IgG356
18.6.1.2.1. Test antyglobulinowy356
18.6.1.2.1.1. Bezpośredni test antyglobulinowy (BTA)356
18.6.1.2.1.2. Pośredni test antyglobulinowy356
18.6.1.3. Próba zgodności356
18.6.2. Zasady badań stosowane w immunohematologii357
19. Odporność przeciwzakaźna – Jakub Gołąb, Dominika Nowis358
19.1. Rozwój odpowiedzi przeciwzakaźnej359
19.2. Odpowiedź typu 1364
19.2.1. Główne etapy rozwoju odpowiedzi typu 1365
19.2.2. Mechanizmy efektorowe odpowiedzi typu 1367
19.2.2.1. Nieswoiste mechanizmy efektorowe367
19.2.2.1.1. Przeciwwirusowe działanie komórek NK367
19.2.2.1.2. Przeciwwirusowe działanie interferonów367
19.2.2.1.3. Aktywność makrofagów i komórek dendrytycznych368
19.2.2.2. Swoiste mechanizmy efektorowe369
19.3. Odpowiedź typu 2372
19.3.2. Mechanizmy efektorowe odpowiedzi typu 2373
19.3.2.1. Nieswoiste mechanizmy efektorowe373
19.3.2.2. Swoiste mechanizmy efektorowe376
19.4. Odpowiedź typu 3377
19.4.1. Odporność przeciw bakteriom zewnątrzkomórkowym377
19.4.1.1. Przebieg odpowiedzi nieswoistej w zakażeniach bakteriami zewnątrzkomórkowymi378
19.4.1.2. Przebieg odpowiedzi swoistej w zakażeniach bakteriami zewnątrzkomórkowymi378
19.4.1.3. Znaczenie mikrobioty dla regulacji funkcji układu odpornościowego380
19.4.2. Odporność przeciwgrzybicza381
19.4.3. Sepsa384
19.5. Mechanizmy unikania odpowiedzi immunologicznej przez patogeny384
20.1. Rodzaje szczepionek390
20. Szczepionki – Dominika Nowis390
20.1.1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane patogeny395
20.1.2. Szczepionki niezawierające żywych atenuowanych patogenów396
20.1.2.1. Szczepionki wektorowe i szczepionki mRNA397
20.2. Adiuwanty stosowane w szczepionkach399
20.3. Drogi podawania szczepionek399
20.4. Rozwój odpowiedzi immunologicznej po szczepieniu400
20.5. Czynniki wpływające na skuteczność szczepień402
20.6. Nieswoiste korzystne działania szczepionek406
20.7. Niepożądane działania szczepionek406
21. Nadwrażliwość i alergie – Witold Lasek408
21.1. Nadwrażliwość typu I – alergie409
21.1.1. Czynniki warunkujące wystąpienie alergii410
21.1.1.1. Wpływ czynników genetycznych410
21.1.1.2. Wpływ czynników środowiskowych411
21.1.1.2.1. Czynniki infekcyjne411
21.1.1.2.2. Czynniki toksyczne, zanieczyszczenia środowiskowe, leki i inne412
21.1.1.2.3. Znaczenie sposobu odżywiania, diety i składników pokarmu413
21.1.1.2.4. Ekspozycja na alergen413
21.1.2. Alergeny413
21.1.2.1. Standaryzacja alergenów413
21.1.2.2. Struktura alergenów414
21.1.2.2.1. Alergeny białkowe (wielkocząsteczkowe)414
21.1.2.2.2. Alergeny małocząsteczkowe o charakterze haptenów415
21.1.3. Mechanizmy reakcji alergicznych416
21.1.3.1. Rola limfocytów Th2416
21.1.3.2. Udział IgE w reakcjach alergicznych418
21.1.3.2.1. Charakterystyka IgE418
21.1.3.2.2. Receptory dla IgE418
21.1.3.2.3. Regulacja wytwarzania IgE418
21.1.3.3. Udział komórek tucznych i bazofilów w reakcjach nadwrażliwości typu I421
21.1.3.3.1. Mechanizm aktywacji komórek tucznych i bazofilów423
21.1.3.3.2. Mediatory i czynniki wytwarzane przez komórki tuczne i bazofile426
21.1.3.3.2.1. Mediatory preformowane426
21.1.3.3.2.2. Mediatory generowane427
21.1.3.3.2.3. Cytokiny428
21.1.3.4. Udział eozynofilów428
21.1.3.4.1. Aktywność wydzielnicza eozynofilów429
21.1.3.4.2. Rola eozynofilów w zakażeniach pasożytniczych429
21.1.3.4.3. Udział eozynofilów w procesach alergicznych429
21.1.4. Przebieg odpowiedzi immunologicznej na alergen430
21.1.4.1. Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna)430
21.1.4.2. Reakcja późna431
21.1.5. Immunologia astmy431
21.1.6. Immunoterapia alergenem (odczulanie)434
21.1.6.1. Mechanizmy warunkujące efekt leczniczy immunoterapii SCIT434
21.1.6.2. Inne warianty immunoterapii alergenem436
21.1.7. Zastosowanie przeciwciał monoklonalnych w leczeniu alergii436
21.1.7.1. Modulacja funkcji limfocytów T436
21.1.7.2. Blokowanie IgE436
21.1.7.3. Blokowanie funkcji eozynofilów437
21.1.7.4. Neutralizacja alergenów in vivo437
21.2. Nadwrażliwość typu II – reakcje cytotoksyczne438
21.2.1. Reakcje potransfuzyjne438
21.2.2. Konflikt serologiczny matczyno-płodowy438
21.2.3. Cytopenie polekowe439
21.3. Nadwrażliwość typu III – reakcje z udziałem kompleksów immunologicznych439
21.3.1. Czynniki wpływające na odkładanie się kompleksów immunologicznych w tkankach439
21.3.2. Przykłady patologicznych reakcji439
21.4. Nadwrażliwość typu IV – reakcje z dominacją odpowiedzi typu komórkowego441
21.4.1. Formy nadwrażliwości typu późnego441
21.4.2. Alergiczny wyprysk kontaktowy (alergiczne kontaktowe zapalenie skóry)441
22. Choroby autoimmunizacyjne – Dominika Nowis, Paweł Matryba, Anna Czekalska444
22.1. Mechanizmy chroniące przed autoagresją445
22.1.1. Sekwestracja autoantygenu445
22.1.2. Tolerancja autoantygenów446
22.1.2.1. Tolerancja centralna447
22.1.2.2. Tolerancja obwodowa447
22.1.2.2.1. Brak skutecznej aktywacji wysoce autoreaktywnych limfocytów w obwodowych narządach limfatycznych – anergia i delecja klonalna447
22.1.2.2.2. Hamowanie funkcji aktywowanych autoreaktywnych limfocytów – działanie punktów kontrolnych układu odpornościowego448
22.1.2.3. Działanie regulatorowych limfocytów T i B449
22.2. Czynniki sprzyjające rozwojowi chorób autoimmunizacyjnych449
22.2.1. Czynniki genetyczne451
22.2.1.1. Geny dla cząsteczek HLA451
22.2.1.2. Inne geny452
22.2.2. Płeć452
22.2.3. Zakażenia454
22.2.3.1. Mimikra molekularna454
22.2.3.2. Przełamanie molekularnej sekwestracji autoantygenów i zmiana ich konformacji455
22.2.3.3. Dostarczenie sygnału niebezpieczeństwa456
22.2.3.4. Rozprzestrzenianie się epitopów457
22.2.3.5. Zmiana mikrośrodowiska zakażonej tkanki i węzła limfatycznego drenującego limfę z jej okolic458
22.2.3.6. Inne mechanizmy związane z zakażeniem459
22.2.4. Urazy460
22.2.5. Bakteryjna flora jelitowa461
22.2.6. Inne czynniki zewnętrzne461
22.3. Choroby autoimmunizacyjne człowieka462
22.3.1. Podział ze względu na umiejscowienie autoantygenu462
22.3.2. Podział ze względu na mechanizmy efektorowe462
22.4. Perspektywy terapii chorób autoimmunizacyjnych464
22.4.1. Immunoterapia swoista wobec autoantygenu464
22.4.2. Immunoterapia nieswoista wobec autoantygenu467
23.1. Pierwotne niedobory odporności470
23. Niedobory odporności – Eliza Głodkowska-Mrówka, Tomasz Stokłosa470
23.1.1. Wybrane elementy diagnostyki pierwotnych niedoborów odporności473
23.1.1.1. Badania odpowiedzi humoralnej473
23.1.1.2. Badania odpowiedzi komórkowej473
23.1.1.3. Badania układu dopełniacza474
23.1.1.4. Wysokoprzepustowe badania genetyczne474
23.1.1.5. Badania przesiewowe noworodków474
23.1.2. Złożone niedobory odporności474
23.1.2.1. Ciężkie złożone niedobory odporności474
23.1.2.1.1. SCID T(–) B(+)475
23.1.2.1.2. SCID T(–) B(–)476
23.1.2.1.3. Terapia SCID477
23.1.2.1.3.1. Terapia genowa477
23.1.2.2. Złożone niedobory odporności o lżejszym przebiegu478
23.1.2.2.1. Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy II (zespół „nagich” limfocytów)478
23.1.2.2.2. Niedobór odporności związany z brakiem cząsteczek MHC klasy I479
23.1.2.2.3. Niedobór ligandu CD40 (CD40L, CD154)479
23.1.2.2.4. Niedobór ZAP-70479
23.1.3. Złożone niedobory odporności przebiegające w zespołach chorobowych480
23.1.3.1. Niedobory odporności przebiegające z wrodzoną małopłytkowością – zespół Wiskotta-Aldricha480
23.1.3.2. Złożone niedobory odporności związane z zaburzeniami mechanizmów naprawy DNA480
23.1.3.2.1. Ataksja teleangiektazja481
23.1.3.2.2. Zespół Nijmegen481
23.1.3.3. Złożone niedobory odporności związane z dysfunkcją grasicy i innymi zaburzeniami wrodzonymi481
23.1.3.3.1. Zespół delecji 22q11.2 (zespół Di George’a)481
23.1.3.4. Zespoły hiper IgE481
23.1.3.5. Inne złożone niedobory odporności przebiegające w zespołach chorobowych482
23.1.4. Niedobory odporności z przewagą zaburzeń wytwarzania przeciwciał482
23.1.4.1. Agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem X (Brutona)482
23.1.4.2. Agammaglobulinemia dziedziczona autosomalnie recesywnie482
23.1.4.3. Pospolity zmienny niedobór odporności i choroby o podobnym fenotypie482
23.1.4.4. Niedobór odporności związany ze zwiększonym stężeniem IgM (zespół hiper-IgM)483
23.1.4.5. Inne niedobory przeciwciał z prawidłową liczbą limfocytów B483
23.1.5. Niedobory odporności związane z zaburzeniami regulacji aktywności odpowiedzi immunologicznej483
23.1.6. Zaburzenia odporności nieswoistej485
23.1.6.1. Niedobory odporności związane z zaburzeniami czynności komórek żernych485
23.1.6.1.1. Wrodzone neutropenie485
23.1.6.1.2. Zaburzenia reakcji tlenowych i powstawania ROS w fagocytach485
23.1.6.2. Niedobory cząsteczek adhezyjnych486
23.1.6.3. Dziedziczna wrażliwość na zakażenia prątkami486
23.1.6.4. Epidermodysplasia verruciformis486
23.1.6.5. Niedobory składników dopełniacza486
23.1.6.6. Inne zaburzenia odporności nieswoistej487
23.2. Wtórne niedobory odporności487
23.2.1. Zakażenie HIV i zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)487
23.2.1.1. Budowa wirusa488
23.2.1.2. Cykl życiowy wirusa490
23.2.1.3. Odpowiedź immunologiczna przeciw HIV492
23.2.1.4. Terapia i profilaktyka AIDS494
23.2.2. Inne nabyte niedobory odporności495
23.2.2.1. Niedożywienie495
23.2.2.2. Choroby przewlekłe i metaboliczne496
23.2.2.3. Czynniki jatrogenne496
23.2.2.4. Niedobory odporności spowodowane przez autoprzeciwciała przeciwko cytokinom496
23.2.2.5. Inne przyczyny nabytych niedoborów odporności497
24. Immunologia transplantacyjna – Radosław Zagożdżon, Piotr Trzonkowski, Grzegorz Władysław Basak, Tomasz Stokłosa498
24.1. Odpowiedź układu odpornościowego na przeszczep500
24.4.1. Indukcja odpowiedzi na przeszczep alogeniczny500
24.1.1.1. Prezentacja antygenu w czasie odpowiedzi na przeszczep alogeniczny501
24.1.1.2. Udział odporności nieswoistej w indukcji odpowiedzi na przeszczep502
24.1.2. Faza efektorowa odpowiedzi na przeszczep alogeniczny502
24.1.2.1. Nadostre odrzucanie przeszczepu alogenicznego503
24.1.2.2. Ostre odrzucanie przeszczepu alogenicznego504
24.1.2.3. Przewlekłe odrzucanie przeszczepu alogenicznego505
24.2. Czynniki immunologiczne wpływające na losy przeszczepionego narządu506
24.2.1. Dobór w zakresie HLA506
24.2.2. Przeszczepy niezgodne pod względem grup krwi układu ABO507
24.2.3. Wykrycie uczulenia antygenami HLA508
24.3. Przeszczepianie komórek krwiotwórczych509
24.3.1. Poszukiwanie i dobór dawcy509
24.3.2. Kondycjonowanie510
24.3.3. Przeszczepienie i regeneracja510
24.3.4. Odrzucenie przeszczepu komórek krwiotwórczych510
24.3.5. Zaburzenia odporności po transplantacji510
24.3.6. Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi511
24.3.6.1. Etap 1 – inicjacja511
24.3.6.2. Etap 2 – aktywacja limfocytów T512
24.3.6.3. Etap 3 – ekspansja i różnicowanie aloreaktywnych limfocytów T512
24.3.6.4. Etap 4 – migracja aktywowanych limfocytów512
24.3.6.5. Etap 5 – niszczenie docelowych narządów przez efektorowe limfocyty T512
24.3.6.6. Zapobieganie i leczenie GVHD512
24.3.6.7. Reakcja przeszczep przeciwko białaczce/nowotworowi (GVL/GVT)513
24.4. Tolerancja transplantacyjna513
24.5. Immunosupresja514
24.5.1. Leki immunosupresyjne stosowane w transplantologii516
24.5.1.1. Glikokortykosteroidy516
24.5.1.2. Inhibitory drobnocząsteczkowe516
24.5.1.2.1. Inhibitory kalcyneuryny (CNI)516
24.5.1.2.2. Inhibitory kinazy mTOR517
24.5.1.2.3. Inhibitory syntezy DNA518
24.5.1.3. Przeciwciała i białka fuzyjne518
24.6. Przeszczepy ksenogeniczne519
25. Immunologia nowotworów – Marek Jakóbisiak, Witold Lasek522
25.1. Antygeny nowotworowe524
25.1.1. Swoistość antygenów związanych z nowotworem524
25.1.2. Heterogenność antygenów związanych z nowotworem527
25.1.3. Ekspresja cząsteczek MHC na komórkach nowotworowych528
25.2. Odpowiedź immunologiczna przeciw komórkom nowotworowym528
25.3. Mechanizmy ułatwiające rozwój nowotworu530
25.4. Immunoterapia nowotworów531
25.4.1. Formy immunoterapii nowotworów człowieka532
25.4.1.1. Terapia nowotworów przeciwciałami monoklonalnymi532
25.4.1.2. Terapia adoptywna534
25.4.1.3. Szczepionki przeciwnowotworowe537
25.4.1.4. Inne formy immunoterapii nowotworów538
25.4.1.4.1. Immunoterapia cytokinami538
25.4.1.4.2. Inne preparaty stosowane w nieswoistej immunoterapii nowotworów538
Dodatek 1. Wykaz cząsteczek CD – Jakub Gołąb540
Dodatek 2. Cytokiny – Jakub Gołąb556
Dodatek 3. Przeciwciała monoklonalne stosowane w terapii chorób człowieka – Dominika Nowis, Jakub Gołąb572
Skorowidz – Karol Gawalski580
Lista nazwisk – Karol Gawalski 596