Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
II.GenealogiamyślifilozoficznejHerbarta
29
stwemrozumupraktycznego,któryjednakdziałajakorzeczsamawsobie.
Ponieważpomiędzyrzecząsamąwsobieapsychikąnależącądoświata
empirycznegonieistniejezwiązekprzyczynowy,oddziaływaniewychowaw-
czenapsychikęludzkąjestniemożliwe.Stojącnagrunciedeterminizmu,
Herbartuważał,żecharaktermoralnymożnawykształcićpoprzezod-
działywanienawyobrażenia.Nawroczyńskiprzytaczanastępującesło-
waHerbarta,któresąskierowaneprzeciwkoindeterminizmowi:„Czy
wychowawcamógłbycośpocząćz(kantowskim)sposobempojmowania
swegozadania?[...]Przypuśćmy,żechodziłobytylkoowychowaniemoral-
newnajciaśniejszymznaczeniutegowyrazu.Odejmijmyodtegowszelkie
nauczanie,wszystkiećwiczenia,wszelkiewzmacnianieenergiiumysłowej
imoralnej,oiletotylkomożliweipozostawmytoinnymrozważaniom:czy
to,nadczymdumafilozofzajmującsiętylkopojęciemmoralności,jesttym,
zczymmadoczynieniawychowawca?Czyionrównieżznajdujedobrą
wolętak,żemupozostajetylkokierowaćjąprzeciwzłymskłonnościom?
Czyidlaniegobijeistniejącetylkowmyślachźródłodobrejwoli?Czyion
mazufnościąwyczekiwaćzniebiostegostrumienia,októrymniewie,skąd
siębierze?[...]Doprawdy,żezwolennicynaszychnowszychsystemów,chcąc
postępowaćkonsekwentnie,powinnibytylkospokojnieoczekiwaćnasamo-
rzutneobjawieniesięwichwychowankachradykalnegodobra,amożetakże
radykalnegozła?Jedenzezwolennikówtychsystemównawetnaseriocoś
podobnegojużproponował”38.
OkrytyceetykiKantaprzezHerbartapiszerównieżCopleston39,któ-
rysłuszniezauważa,żezgodniezrozumowaniemHerbartanależałobysię
domagaćodpowiedzinapytanie,skądrozumpraktycznyczywolaczerpią
swójautorytet.
RóżnicamiędzyKantemiHerbartemwydajesiępolegaćgłówniena
tym,żedlapierwszegowolajestdobra,gdyjestposłusznaprawudykto-
wanemuprzezrozumpraktyczny,adladrugiegowolajestdobrawtedy,gdy
jestposłusznasądowiestetycznemu.Herbartwprowadzatutajpojęcie„we-
wnętrznegoobserwatora”,którywsądachsmakuocenia,cosięmuwna-
szymchceniuiuczynkachpodobalubnie.Jednaknatreśćrelacjimiędzy
poglądamiKantaiHerbartatrzebajeszczespojrzećzinnejstrony.Chociaż
38J.F.Herbart,
Pismafilozoficzne
,
op.cit
.,s.XXXVII.
39F.Copleston,
Historiafilozofii
,T.VII,
op.cit
.
