Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Sporywokółpojęć„kultura”i„cywilizacja”
25
powstałegowXVI–XVIIIwiekunatereniepaństwapol-
sko-litewskiego.Natychterenachdwórkrólewskijużod
schyłkudynastiiJagiellonówprzestałstanowićdominujące
centrumobyczajowo-kulturalne,rolętęprzejęłyprowincjo-
nalnedworymagnackieiszlacheckie.Obyczajkształtował
siępodwpływemideologiisarmatyzmu,ażyciecodzienne
kontrolowałwznacznejmierzeKościół.Rozbudowanyry-
tuałsposobówzachowaniaściśleokreślałstosunkimiędzy
szlachtąaplebejami,międzyrodzicamiadziećmi,między
kobietamiamężczyznami;zachowaniebyłooznakąstatusu
społecznego,wieku,płci19.Odmiennośćmodelupolsko-li-
tewskiego,zrodzonegowpaństwieszlachty,niezaprzecza
jednakgeneralnejwizjiizasadomsformułowanymprzez
Eliasa.
Kolejnywielkiprzełomwdziedziniezachowańspo-
łecznychiwyznaczającychjenormkulturowychnastąpił
wXIXwieku,wtzw.epocewiktoriańskiej,biorącejswą
nazwęodimieniadługowiecznejwładczyniAnglii,królo-
wejWiktorii.Byłytoczasy,gdyniezwykledużąwagęprzy-
wiązywanodosposobubyciaczłonkówtzw.wyższychsfer.
Dżentelmenaobowiązywałynienagannemaniery—miał
byćgrzeczny,układny,jednocześniedobrzekryjącyswe
uczucia.Nienależałookazywaćgniewuczygwałtowności.
Chłopcówwychowywanonaistotyzamkniętewsobie,nie
wolnoimbyłopłakaćczyokazywaćsłabości.Tostanowiło
nowość—wśredniowieczuiwXVI–XVIIIwiekumężczyź-
niniewstydzilisięłezidemonstrowaniauczuć,wpew-
nychmomentachbyłotonawetwskazane(np.naforum
publicznymprzywygłaszaniumowy,wczasiepogrzebu).
WXIXwiekuronićłzywypadałojużtylkokobiecie,cho-
ciażionabyłauczonaskrywaćsweuczucia,choćbydzięki
omdleniom.Dziewczętawychowywanonaistotywstydli-
19MariaBogucka,Bonaaroladworumonarszegojakocentrumkultu-
ralno-obyczajowego1518–1548,w:Tryumfyiporażki,taż(red.),PWN,
Warszawa1989,s.98–119;taż,StaropolskieobyczajeXVI–XVIIwieku,
PIW,Warszawa1994.
