Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Wprowadzenie
XIXstuleciapowstawaływregionienordyckim.Ichliczbaizakresprze-
kraczająbowiemmożliwościnietylkotegoopracowania,aletakżejed-
negobadacza.Realnejestnatomiastprzybliżeniewiększościnurtówreli-
gijnych,wobrębiektórychpowstawałystowarzyszeniapowoływanezich
inicjatywy:edukacyjne,abstynenckie,spółdzielcze,kulturowe,polityczne.
Istotnejestrównieżspojrzenienaskładspołecznyruchówkaznodziejskich,
pytanieoudziałkobietorazznaczenieichaktywnościnprzebudzeniowej”
dlaemancypacji(wtymprzypadkugłówniechłopstwa)idemokratyzacji
życiapolitycznego(uzyskiwaniaprawwyborczych).Wksiążceszukamteż
odpowiedzinapytanieoźródłatakmasowejpopularnościzgromadzeń
religijnychwcałejSkandynawii,atakżemechanizmyprzekształcaniasię
ruchówpierwotniewyłączniereligijnychwspołeczno-obyczajowe,anawet
zaangażowanepolitycznieinarodowo,nietylkokontestującepaństwową
wersjęwiary,aletakżeponosząceofiaryzestronyopresyjnegopaństwa
iKościoła,nietolerującychspołecznegowymiarureligii.Wartowtymkon-
tekściezauważyć,żeodwołującesiędopierwotnegoluteranizmuipietyzmu
ruchyprzebudzeniapodtymwzględemjawiłysięparadoksalniejakowła-
śnieantyluterańskie-wbrewnaukomMarcinaLutra,treściluterańskiego
katechizmuorazjegopietystycznychinterpretacjikaznodziejskieruchy
przebudzeniakontestowaływładzęwróżnychjejaspektach(np.oficjalną
naukęreligii).Tenparadokspozostajenadalkwestiąotwartą.
Podstawowepytaniepostawionewmonografiiodnosisiędogenezy
owegomasowegoruchureligijnegoorazprzyczynjegopowodzenia
wspołeczeństwachregionunordyckiegowXIXstuleciu.Wielubadaczy,
m.in.GeorgeM.Tomas,którypowiązałichfenomennagruncieamerykań-
skimzprzemianamimodernizacyjnymiikulturowymi,zauważa,żeruchy
kaznodziejskieodniosłysukcesnietyledziękistraszeniupiekłemlubofe-
rowaniupociechywczasachspołecznychiekonomicznychturbulencji,
aleponieważułatwiałyawansspołeczny
8
.Głównyprzekazkaznodziejski,
któryTomasodczytujewdziałalnościamerykańskiegoruchuprezbite-
riańskiego,tonadziejaiindywidualizm;zbawienieidoskonalenieświata
poprzezcałkiemracjonalneśrodkipozwalająceodnieśćwymiernysukces
życiowy,atakżedążeniedointegracjinarodowej.KoncepcjaTomasa
ozwiązkupopularnościruchówreligijnychzperspektywąuzasadnio-
negomoralniebogaceniasię-zwłaszczażehistorykpomijaistotnyfakt,
żeamerykańskieruchyreligijnemogłydziałaćswobodnie,nieobawiając
sięrepresjizestronypaństwaiKościoła-niewyjaśniajednakmasowego
charakteruruchówkaznodziejskichwspołeczeństwachwXIXw.dalekich
8
G.M.Tomas,RevivalismandCulturalChange.Christianity,NationBuilding,andthe
MarketintheNineteenth-CenturyUnitedStates,Chicago1989.
