Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PRZEMOWA.
Naródlitewski,składającysięzpokoleńLitwinów,Prusów
iLettów,nieliczny,osiadływkrajunierozległym,niedosyćżyznym,
długoEuropienieznajomy,okołotrzynastegowiekunajazdami
sąsiadówwyzwanybyłdoczynniejszegodziałania.KiedyPrusowie
ulegaliorężowiTeutonów,Litwa,wyszedłszyzeswoichlasów
ibagnisk,niszczyłamieczemiogniemokolicznepaństwaistałasię
wkrótcestrasznąnapółnocy.Dziejeniewyjaśniłyjeszczedostatecznie,
jakimsposobemnaródtaksłabyitakdługoobcymhołdujący,mógł
odrazuoprzećsięizagrozićwszystkimswoimnieprzyjaciołom,
zjednejstronyprowadzącciągłąmorderczązzakonemkrzyżowym
wojnę,zdrugiejłupiącPolskę,wybierającopłatyuNowogroda
WielkiegoizapędzającsięażnabrzegiWołgiipółwysepKrymski.
NajświetniejszaepokaLitwyprzypadanaczasyOlgierdaiWitolda,
którychwładzarozciągałasięodBałtyckiegodoCzarnegomorza.Ale
toogromnepaństwo,zbytnaglewzrastając,niezdołałowyrobić
wsobiewewnętrznejsiły,którabyróżnorodnejegoczęścispajała
iożywiała.Narodowośćlitewska,rozlanapozbytobszernych
ziemiach,straciłaswojąwłaściwąbarwę.Litwiniujarzmiliwiele
pokoleńruskichiweszliwstosunkipolitycznezPolską.Sławianie,
oddawnajużchrześcijanie,stalinawyższymstopniucywilizacji;
alubopobicilubzagrożeniodLitwy,powolnymwpływemodzyskali
moralnąprzewagęnadsilnymalebarbarzyńskimciemiężycielem
ipochłonęligo,jakChinynajeźdźcówtatarskich.Jagiellonowie
imożniejsiichwasalestalisięPolakami;wieluksiążątlitewskich
naRusiprzyjęłoreligję,językinarodowośćruską.Tymsposobem
WielkieKsięstwoLitewskieprzestałobyćlitewskiem,właściwynaród
litewskiujrzałsięwdawnychswoichgranicach;jegomowaprzestała
byćjęzykiemdworuimożnychizachowałasiętylkomiędzy
pospólstwem.Litwaprzedstawiaciekawywidokludu,którywogromie
swoichzdobyczyzniknął,jakstrumykpozbytecznymwylewieopada
ipłyniewęższem,niżelipierwej,korytem.
Kilkajużwiekówzakrywawspomnianetuzdarzenia:zeszły
zescenyżyciapolitycznegoiLitwainajsroższyjejnieprzyjaciel,
zakonkrzyżowy;stosunkinarodówsąsiednichzmieniłysięzupełnie;
interesinamiętności,którezapalałyówczesnąwojnę,jużwygasły,
nawetpamiąteknieocaliłypieśnigminne.Litwajestjużcałkiem
wprzeszłości;jejdziejeprzedstawiająztegowzględuszczęśliwydla
poezjizawód,żepoeta,opiewającyówczesnewypadki,samymtylko
przedmiotemhistorycznym,zgłębieniemrzeczyikunsztownem
