Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prolog
47
stanowiłaczytelnyznakprzetasowańwsferzeprestiżuipieniądza–dlajednych
pożałowaniagodneświadectwoupadkudawnejhierarchiispołecznej,dlainnych
–symptompoczątkunowychczasów.
Wydajesię,żemogłyonewgruncierzeczyspodobaćsiętym,którzypo
upływiekilkulatodtrzeciegorozbioruuznalikonieczność,choćbyczasowego,
wyrzeczeniasięmarzeńoniepodległości.Niebyłraczejkwestiąprzypadku
fakt,żewieluznanychdziałaczyemigracyjnychizasłużonychoficerówlegio-
nowychporozczarowaniach1801rokupostanowiłoułożyćsobieżyciewłaśnie
podrządamiFryderykaWilhelmaIII.Mimowyraźniejtendencjirządudo
wzmacnianiapruskiejobecnościnaziemiachzagarniętychwtrzechrozbiorach,
protekcjidlajęzykaniemieckiego,wprowadzaniaobcychprawiinstytucjiczy
drażniącejdrobiazgowościpruskiejbiurokracji,zawyboremtymprzemawiały
dobrasytuacjagospodarczawkrajuiwysokiedochodyprzynoszoneprzezdobra
ziemskieorazstosunkowołagodnapolitykawładzwobecPolaków.Zapewniała
onasporąswobodędziałańnapolukulturyinauki,czegodowodeminicjatywy
podejmowaneprzezTowarzystwoPrzyjaciółNaukczyznaczneożywienieruchu
wydawniczego.TowłaśniewzaborzepruskimFranciszekKsaweryDmochow-
ski,dawnyczłonekemigracyjnejDeputacji,wydawałpoświęconyliteraturze
DNowyPamiętnikWarszawski”.Innybyłydziałaczinsurekcjiiemigrant,Tade-
uszMostowski,wewłasnejdrukarnipublikowałwielotomoweedycjedzieł
pisarzypolskich.
KajetanKoźmian,poetaiwysokiurzędnikwadministracjiKsięstwaWar-
szawskiego,wspominającdziałaniaTPN,teatrBogusławskiegoorazożywione
–choćbywporównaniuzGalicją,zktórejsięwywodził–życieliterackie,
stwierdzipolatachwswychpamiętnikach,żetowzaborzepruskimDodżył
duchnarodowy”.NawetjeśliPrusacyszczególnietemuniesprzyjali,toprzy-
najmniejniezbytgorliwieprzeszkadzali.Zapewnetenumiarrządzącychskło-
niłanonimowegokorespondentaDGazetyWarszawskiej”doentuzjastycznej
opinii:DNiemasznaświecienarodubardziejwolnegojakpruski.[ś]Nie
mieliśmyprzyczynyżałowaniadotąd,iżufnośćbezgranicwkrólachnaszych
pokładaliśmy;niebędziemytegoinaprzyszłośćżałować”.Możnawprawdzie
podejrzewać,żewiernopoddańczyzapał,któryniósłautoratychsłów,niebył
zupełniespontaniczny,wartojednakzauważyć,żewtymsamymniemalczasie
dawnyjakobiniradykałemigracyjnyJózefKalasantySzaniawskistwierdzał:
DNależyoddaćsprawiedliwośćpryncypiomludzkościirządności,którewadmi-
nistracjipruskiejczęstospotkaćmożna”.PodobnąopinięwyraziłJulianUrsyn
Niemcewicz,wjednejosobiepoeta,polityk,isekretarzKościuszki,więziony
wrazznimwPetersburgu.W1804roku,odwiedzająckrajpodziesięcioletniej
nieobecności,zanotował:DZewszystkich[trzech]rządówjedynowładzkich,
tutejszy[pruski–J.C.]najwięcejzapewniabezpieczeństwa,sprawiedliwości,
