Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Baldachim
wychelementówoprawa.d.poleganawycinaniuzblachy
(srebrnej,miedzianejitp.)niektórychelementówkompo-
zycji.Wtakiejpostaciblachęmontujesięnatleztkaniny
(aksamitnej,jedwabnejitp.),metalubądźinnegotwo-
rzywa,okontrastującejfakturzeibarwie.Wnajprostszej
formie-płaskablachazgrawerowanąiażurowądekoracją
-technikętęstosowanoodwczesnegośredniowiecza.
Plastycznąia.d.częstozaśmajągotyckieokuciaksiągluk-
susowych,powszechniezaśspotykanajestnapóźnogo-
tyckich,mosiężnychokuciach.WXVII-XVIIIw.a.d.była
jednąznajczęściejstosowanychnaoprawachzłotniczych
zblachamipłaskimi,repusowanymiitd.,którychbujne
strukturyosadzanonatletkaniny,skóry,masyperłowej
lubblachyoinnejbarwie.Szczególniefinezyjnaitech-
nicznieskomplikowanaokazałasię→filigranowad.,której
ażurtworzyłylicznesrebrnedruciki,poskręcanewformy
ornamentalne.WXIXw.a.d.chętniestosowanodopo-
kaźnych,metalowychzapięćnp.sztambuchów.Wprzy-
padkuoprawskórzanychażurnależydonajstarszych,lecz
nieczęstych,formdekoracji.Technikęwycinaniazdobień
wskórzelubpergaminieiosadzaniajejnakontrastowym
tletkaninyznalijużwczesnośredniowieczniintroligato-
rzykoptyjscy.Dowyżynartyzmudoprowadzonojąna
oprawachzkręguislamskiego.Od2.poł.XVw.była
stosowanaweWłoszech,aodXVIw.takżewinnych
krajachzaalpejskich,np.weFrancji(oprawyzpracowni
wFontainebleau),Niemczech(grupaoprawerfurckich
zkon.XVIw.)iAnglii(pocz.XVIIw.).OdXVIIIw.do
dziśspotykasiędekoracjezmalowanąlubgraficznąkom-
pozycjąwświetlewyciętejskórylubtkaninypośrodku
okładziny(np.→sztancowanadekoracja).
Adler2010;il.8/29-8/41iin.;vonArnim1992,kat.5,95iin.;
Coron,Lafèvre1995,kat.65,71iin.;Jäger2002,kat.65;Laftte,
LeBars1999,kat.73;Lewicka-Kamińska1972,tabl.XII;Marks
2011,s.58-59,84;Nixon1978,kat.26;Steenbock1965,kat.34,
39iin.;Voit2020,kat.43.A.W.
B
Badanieopraw-zob.Oprawoznawstwo
Badge-zob.Impresa
Balas,balaska-zob.Tralka
Baldachim
(ang.canopy;fr.baldaquin;niem.Baldachin)
1.WintroligatorstwiegotyckimXIV-pocz.XVIw.:
wzorowanynadekoracjacharchitektonicznychmotyw
niewielkiego,ozdobnegodaszka→ediculi,zazwyczajuję-
tejpinaklami,zeznajdującąsięwniejvfigurą”świętej
postacilubinnymmotywem(np.herbem).Najbogatsze,
plastyczneiażuroweformyprzyjmowałwniektórych
oprawachzłotniczych.Prostszeformy,ukazywaneprze-
ważniezapomocątłokazmotywem→łukuwośligrzbiet,
zwieńczonego→kwiatonem,znanegł.zoprawkrakow-
skichodkon.XVdo2.-3.dekadyXVIw.Nieliczne
przykładyb.występujątakżewintroligatorstwiezachod-
nioeuropejskimXV-pocz.XVIw.(np.Austria,Anglia).
2.Wyciskanyztłokaizłocony,drobnymotywdaszka
zkilkomawydłużonymifrędzlami,widniejącyprzeważ-
nienad→hermą.Stosowanywobrębiebogatszychdeko-
racjiokładzinoprawwłoskich(zwłaszczarzymskich)od
schyłkuXVIdo2.ćw.XVIIw.
Zob.Umbraculum,Architektoniczneoprawy.
Hobson1929,s.17;Krynicka1967,s.79-96;Lindberg1985II,
s.75-77;Loubier1926,s.56-57;MacchiF.iL.2002,s.35;Storm
vanLeeuwen2010,kat.26-28.A.W.
Banderola
(flakteria)(ang.scroll,letteredscroll;fr.banderole,phylactère;
niem.Bandrole,Band)
1.Stylizowanypaspergaminubądźwstęgazzagiętymi
lubzawiniętymikońcami,mieszczącynapis.Motywpo-
pularnywintroligatorstwiegotyckimXV-pocz.XVIw.,
wyciskanyztłokawtechniceślepej,przeważnieomałych
rozmiarach(ok.0,5-1cm×2-5cm).Wodniesieniudo
Banderolezimienieminazwiskiemintroligatora,popoł.XVw.
treścinapisówb.dzieląsięna2kategorie:mieszczące
słowalubichskrótyowymowiereligijnej(np.vMaria”
vJhesus”
,vihs”)orazmieszcząceimięintroligatora,nazwę
miasta,wktórymznajdowałsięwarsztat,rzadziejzaśna-
pisidentyfikującywłaścicielaksięgi(instytucjonalnego
lubprywatnego);czasaminaobukońcachwyrazów
lubpomiędzynimiumieszczonesądrobneozdobniki.
Wzoremtegorodzajuprzedstawieńwinnychdziedzi-
nachplastykiirzemiosłaartystycznego,napisymiały
krójteksturowy,aodschyłkuXVw.niekiedyteżanty-
kwowy.Zarównob.ofunkcjidekoracyjnej,jakifunk-
cjisygnaturyintroligatoraorazznakuwłasnościowego
ukazywanowrozmaitychmiejscachnaokładzinach.
Woprawach1.poł.XVw.dominowałorozmieszczenie
ichpojedynczychlubkilkumotywów,rozproszonych
wśródinnychelementówdekoracjizwierciadłaijego
ram.PodkoniecXVw.inapocz.XVIw.corazczęściej
kształtowanozichzwielokrotnionychwyciskóworna-
mentywramach,niekiedyprzypominające→sznurowy
ornament.WPolscenajbardziejznanesąb.naopra-
wachkrakowskichigdańskichodschyłkuXVdopocz.
