Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROZDZIAŁ2
NeoinstytucjonalizmwbadaniachreprezentacjiinteresówwUnii
Europejskiej
Formalneinieformalnewymiaryinstytucjiiinstytucjonalizacji
PodejścieneoinstytucjonalnewywodzisięzklasycznejsocjologiiiznajdujecorazwiększezastosowaniewbadaniachproblematykiUE.
Oznaczaanalizęzachowańgrupspołecznychijednostekwichotoczeniuinstytucjonalnym,alerównieżprocestworzeniaizmianinstytucji
szerokodefiniowanych.Podstawowepytaniabadawczestawianeprzezneoinstytucjonalistówdotycząźródełiprzyczynspołecznegoładu,
jegostabilnościitrwałości,więziiorganizacji,abardziejszczegółowo:relacjimiędzyinstytucjamiagrupamispołecznymiijednostkami,
regułtworzeniaporządkuspołecznegoorazprocesujegozmian,formalnychinieformalnychzasadfunkcjonowaniainstytucji,kwestii
współpracyiwspółdziałaniajednostkizinnymi(wtymmotywacjidziałańkolektywnych,rozumieniadobrapublicznego),sposobów
koordynacjiżyciaspołecznegoitd.
DouglasC.Northzdefiniowałinstytucjejako„stworzoneprzezczłowiekaograniczenia,którestrukturyzująinterakcjepolityczne,
ekonomiczneispołeczne,naktóreskładająsięzarównoograniczenianieformalne(sankcje,tabu,zwyczaje,tradycje,nieformalnekodeksy
zachowań),jakteżregułysformalizowane(konstytucje,prawo,prawawłasności)”[22].Takieszerokieujęciepozwalanaprzeprowadzenie
analizywielowymiarowejzachowańspołecznych.Jednymzpodstawowychkierunkówbadańwtejperspektywiejestanalizaprocesu
instytucjonalizacjidziałańspołecznych,szczególniewsferachiobszarachdynamicznychzmian.Zaprocesinstytucjonalizacjizwykle
uznawanyjestwzroststopniaciągłościitrwałościzachowańludzkich,internalizacjapowszechnieuznanychwartości,wzorówistandardów
postępowania,zwiększeniekontrolipostępowaniajednostek,atakżewzrostliczby,zakresudziałaniaorazzróżnicowaniainstytucji
społecznychpełniącychfunkcjesankcjonowanespołecznieorazwzrostpoziomuspecjalizacjiichdziałalności.
Neoinstytucjonalizmwbadaniachprzemianspołecznychoferujedwapodejścia:teoretyczno-analityczne,opierającesięnapodstawach
ekonomii,teoriiracjonalnegowyboruikwestiiprzechodzeniaodindywidualnychinteresówipreferencjiwstronęinteresówirozwiązań
zbiorowych,orazhistoryczno-porównawcze,koncentrującesięprzedewszystkimnarolihistoriii„zależnościodścieżki”tychrozwiązań
instytucjonalnych,któreusiłujesięwprowadzićwżycie[23].Pierwszeznich,częstookreślanemianemutylitarystycznego,definiuje
instytucjejakoefektydziałańwolnychpodmiotów,realizującychswojecelenapodstawieracjonalnegodoboruodpowiednichwariantów
postępowania,itraktujejejakosposobyredukcjiniepewnościikosztówtransakcyjnychwdziałaniachzbiorowych,wynikających
zniepełnejinformacji,ryzykaizwiązanychztymkosztów.Instytucjepowstająwwynikuracjonalnościzbiorowej,którawspomaga
niedoskonałąracjonalnośćjednostek.WedługDouglasaC.Northainstytucjeskładająsięzformalnychrestrykcji(wtymsystemprawa)
inieformalnych(normyzachowania,kodyobyczajowe)orazsposobówichegzekwowania.Razemokreślająstrukturęzachęt,bodźców
iuwarunkowańrządzącychżyciemspołecznymigospodarką.Wzajemneinterakcjemiędzyinstytucjamiiorganizacjamisątym,
cokształtujezmianęinstytucjonalną[24].ZaprzykładpodejściautylitarystycznegomożnapodaćanalizyElinorOstrom,którewskazują
naprzewagękorzyściwynikającychzewspółpracy,anieforsowaniawłasnychindywidualnychinteresów.Ekonomicznakooperacjaokazuje
sięswoistąszkołądemokracji,gdyżwpraktyczny,angażującywszystkichzainteresowanychsposóbuczyoddolnejbudowyładu
społecznego[25].
Wdrugimpodejściudominujeperspektywasocjologiczna,wedługktórejwybórjednostkowyniejestanidowolny,aniarbitralny,
ograniczajągobowiemobowiązującestandardyiregułyspołeczne.Wtymujęciuzaprzeczasięjakiejkolwiekracjonalnościinstytucji,bosą
onewytworemspołecznymikulturowym,ściślepowiązanymzsystemamiznaczeń,symboliczymitów,którenadająsensdziałaniom
jednostekizbiorowości.Podstawowąfunkcjąinstytucjijestlegitymizacjaiuprawomocnieniezachodzącychinterakcjiiwystępujących
praktykspołecznych.
JamesG.MarchiJohanP.Olsenróżnicęwobupodejściachujmująjakokontrastmiędzylogikąkonsekwencjialogikąstosowności,
charakteryzującychsięodmiennymisekwencjamidziałania,odpowiednio:antycypacyjnymiiobowiązkowymi[26].Ichpodejście,
ocharakterzenormatywnym,zasadzasięnaprzekonaniu,żeceleipreferencjeorganizacyjnesązdeterminowaneprzezkontekst
instytucjonalny,ponieważzmieniająsięodpowiedniodowarunków,wjakichzachodziichwdrażanie,iniesączymśniezmiennym.Wiele
istniejącychstrukturirozwiązańniemaanizaplanowanego,aniintencjonalnegocharakteru,leczjestefektemdziałańnieprzewidywalnych
iniezamierzonych,zatozawszeosadzonychwkonstruowanymkontekścieinstytucjonalnym.Dlategoindywidualnewyboryipreferencje
aktorów,podobniejakcelezbiorowe,organizacyjne,mogąbyćrozpatrywanetylkojakoczęśćszerszychraminstytucjonalnych.
DominacjaperspektywyneoinstytucjonalnejwbadaniachgrupinteresuwUE
WbadaniachgrupinteresuwUEwyraźniedominujeperspektywaneoinstytucjonalna,amianowicieanalizowanyjestprzedewszystkim
kontekstinstytucjonalnydziałalnościlobbingowejorazreguły,wzorceimodelejejprowadzenia.Istotnezmiennewanalizieformalnej
strukturyinstytucjonalnejto:podziałzakresukompetencjigłównychorganówUE,formalneproceduryizasadypodejmowaniadecyzjiwUE,
nieformalnepraktykiwpisanewprocesydecyzyjne,ewolucjaprzekształceńinstytucjonalnychizmianprocesówlegislacyjnychitp.Tworzą
onekontekst,wktórymgrupyinteresuformułująswojedziałaniabędąceodpowiedziaminaprocesintegracjieuropejskiej.Wpodejściutym
przyjmujesię,żezmiennetewznacznymstopniudeterminujązachowaniesięisposóbdziałaniakrajowychieuropejskichgrupinteresu,
chociażniesąjedynymiuwarunkowaniamiichaktywności.
Neoinstytucjonalizmpomagaodpowiedziećnapytanie,jakiejestznaczeniestrukturyinstytucjonalnejiprocedurdecyzyjnychUEw
procesiezapośredniczeniainteresów,aleteżjakiwpływnakształtifunkcjonowanieorganówUEiprocesytworzeniaeuropejskichpolityk
publicznychmająsamiinteresariusze.Badanesąnietylkoformalnestruktury,procedury,regułyizasady,lecztakżemniejsformalizowane
normywrelacjachmiędzygrupamiinteresuainstytucjamiUE.
NajbardziejfundamentalnepracebadawczeprowadzonebyłyprzezSonięMazeyiJeremy’egoRichardsona,którzyanalizowaliproces
transferuwładzyikompetencjipaństwowychnapoziomUE,procesprzekształcaniazasadgrypolitycznejiwpływtychzmian
nafunkcjonowaniegrupinteresuorazzaprezentowalikoncepcję
venueshopping
(kwestiaumiejscowienia,uplasowaniagłównych
rozgrywekiprzetargówinteresówwprocesiekształtowaniapolitykipublicznej)[27].SysteminstytucjonalnyUEwyróżniasięcechami,które
wdużymstopniudeterminujądziałaniapolitycznegrupinteresu:systemjestwysocedynamiczny(staleulegaprzekształceniom),złożony
(nadalobowiązujerozdziałpolitykunijnychnatrzyfilary,wtympierwszynajbardziejrozbudowany),wielopoziomowyiukierunkowany
naosiąganiekonsensusu.
Niektórzyautorzy(m.in.RainerEising[28])przekonują,żeinstytucjeUEigrupyinteresuwręczwspółewoluowały,gdyżrozwojowi
strukturyinstytucjonalnejiprocedurpodejmowaniadecyzjitowarzyszyłyskokowywzrostliczbyinteresariuszynaszczeblueuropejskim,
przemianyorganizacyjnestowarzyszeńimodyfikacjeichstrategii.Wtymsamymczasie,kiedynastępowałwzrostzakresuregulacjiUEw
poszczególnychpolitykachsektorowych,uchwalanonoweimodyfikowanoistniejącetraktaty,wprowadzanoinstytucjonalnereformy,
przyjmowanodoUEnowychczłonków,wyraźniewidocznybyłintensywnyprzyrostliczbygrupinteresu,ichróżnicowaniesię
iprzekształceniaformrzecznictwainteresów[29].Richardsonzwracauwagęnaznaczniebardziejdynamicznyiekspansywnycharakter
rozwojusystemureprezentacjiinteresówUEwporównaniuzwielomakrajowymisystemamiagregacjiinteresówwEuropie[30].
Badaniaprowadzonewperspektywieneoinstytucjonalnejdotyczątakżemniejsformalizowanegowymiarudziałalnościgrupinteresu,
amianowiciepowstawaniaregułizasaddziałalnościlobbingowej.Analizowanesąm.in.„logikawpływu”i„logikaczłonkostwa”,jakimi
