Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
50
Epistemologicznezagadnienianaukoludzkimdziałaniu
działania.RozumowaniespekulantaŃtorozumienieistotnościróżnychczynni-
kówmającychwpływnaprzyszłezdarzenia.Adziałanie–powiedzmytojuż
teraz,nawstępienaszychrozważań–zkoniecznościzawszejestnakierowanena
sytuacjęprzyszłą,awięcniepewną,toteżjestzawszespekulacją.Możnapowie-
dzieć,żedziałającyczłowiekpatrzywprzyszłośćoczamihistoryka.
Historianaturalnaihistoriaczłowieka
Kosmogonia,geologiaihistoriaprzemianwświecieprzyrodysądyscyplinami
historycznymi,ponieważzajmująsiępojedynczymizdarzeniamizprzeszłości.
Mimotoposługująsięonewyłączniemetodaminaukprzyrodniczychiniemuszą
odwoływaćsiędorozumienia.Czasamimusząpoprzestaćnaprzybliżonejocenie
wielkości.Takieszacunkiniesąjednaksądamioistotności.Sąmetodąokreśla-
niarelacjiilościowychcharakteryzującąsięmniejsząprecyzjąniżDdokładny”
pomiar.Nienależyichmylićzsytuacją,zjakąmamydoczynieniawnaukach
oludzkimdziałaniu,gdzienieistniejąstałezależności.
Gdymówimyohistorii,mamynamyśliwyłączniehistorięludzkiegodziała-
nia.Jejspecyficznymnarzędziempoznawczymjestrozumienie.
Niekiedynaprzykładzieastronomii,próbujesiępodważyćtwierdzenie,
żewspółczesnenaukiprzyrodniczezawdzięczająswojeosiągnięciametodzieeks-
perymentalnej.Tymczasemdzisiejszaastronomiastosujedobadaniaciałniebie-
skichprawafizyki,odkrytezapomocąeksperymentównaZiemi.Dawniejastro-
nomiaopierałasięgłównienazałożeniu,żeruchyciałniebieskichniepodlegają
zmianom.KopernikiKeplerpróbowalitylkoodgadnąć,pojakiejkrzywejZiemia
poruszasięwokółSłońca.ZaDnajdoskonalszą”figuręuważanokoło,toteżKo-
pernikumieściłjewswojejteorii.PóźniejKepler,stosująctęsamątechnikęzga-
dywania,zastąpiłkołoelipsą.DopieroodczasówNewtonaastronomiastałasię
naukąprzyrodnicząwścisłymznaczeniu.
9.Otypachidealnych
Historiazajmujesiępojedynczyminiepowtarzalnymizdarzeniami,nieodwra-
calnymbiegiemludzkichspraw.Niemożnaopisaćzdarzeniahistorycznegobez
wskazaniakonkretnychosób,którebraływnimudział,orazmiejscaiczasu,
ŃMisesużywasłówDspekulacja”iDspekulant”(odłac.speculatio–wypatrywanie,badanie,
speculari–wypatrywać,badać)wsensieodmiennymodpotocznego,którewjęzykuangiel-
skim(takżewpolskim)mawydźwiękpejoratywny.Chceimprzywrócićneutralneznaczenie
związanezanalizowaniemniepewnejprzyszłości,ocenąryzykaidążeniemspekulującego
(spekulanta)dopoprawywarunkówżycia.Wszczególnościspekulacjatodążeniedozysku
izwiązaneztymmyśloweoperacje.NeutralnekonotacjesłówDspekulacja”iDspekulant”
możnaznaleźćwstarszychsłownikach.SłownikjęzykapolskiegoKarłowicza,Kryńskiego,
Niedźwiedzkiego(Warszawa1915)podaje,żeDspekulacja”tom.in.Dkupnoprzedmiotu,kie-
dyjesttańszy,wprzewidywaniuzyskówzesprzedaży,kiedypodrożeje”,awięcczynność,
którazistotyjestprzedmiotemdziałaniaprzedsiębiorcyikapitalisty.Zob.teżs.734iprzyp.
s.495orazs.218–219,288.
