Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2lOdpacykarzadogeniuszalll
39
którychnamniktinnyjeszczeniepowiedział-bomówinamoindywidu-
alnościswej,znikiminnymniepodzielnej”62l
Wsformułowanejprzezobydwubadaczykoncepcjigeniuszupo-
brzmiewawyraźneechopoglądówStanisławaPrzybyszewskiego,także
spadkobiercyromantycznejkoncepcjiartysty(wyrażonejchoćbywjego
słynnymConfiteorze63)lTreternadto,zgodniezzałożeniemredaktora
nŻycia”iwieluinnychautorówfindesiècle’u,stawiałgenialnejednostki
ponadspołeczeństweminaturalnymwpływemśrodowiskalBochoćprzy-
znawałracjęTaine’owi,żeśrodowisko,itozarównofizyczne,jakispo-
łeczne,zasadniczowpływanaosobowośćtwórczą,wyjmowałjednakspod
tegoprawajednostkiwybitne:
Żadneśrodowiskoniewytwarzageniuszyaniwielkichindywidualności;środowi-
skopłodzijednostkiprzeciętnegotypu,takie,które,niemającwrodzonychcech
silnegocharakteru,sąwytworembezpostaciowymibezbarwnym,oznamionach
nabywanychodotoczenialNieindywidualnośćzawdzięczaswójcharaktercha-
rakterowiśrodowiska,tylkonaodwrót:jednostkiopotężnymindywidualnym
charakterzeformująśrodowisko;onetonadająmuodrębneiniezatartepiętno,
onestająsięjegonajlepszymnwyrazem”-jakprzywykliśmymówić-bowznoszą
jegozbiorowąpsychenatakzawrotnewyżyny,ojakichtośrodowiskopoprzednio
nawetmarzyćnieśmiało!64
Wtymelitarnymwymiarzekultury,wktórymartystafunkcjonujepo-
nadśrodowiskiemspołecznym,traktującjeconajwyżejjakonarzędziedo
własnej,artystycznejobróbki,Treterdostrzegałjednakistotnyelement
pozwalającywłączyćgeniuszawobszardziedzictwamyśli,wierzeń,uczuć
czypodnietlByłanimwspólnotanarodowa-niezbędnepodłożedlaroz-
wojuindywidualnościlPrzypominając,iżnajwięksitwórcywdziejachbyli
62MlSobeski,Rolauczućwsztuce,w:Idem,Wybórpismestetycznych,opracl
SlKrzemień-Ojak,Kraków2010,sl118(pierwlIdem,Filozofiasztuki,Warszawa1917)l
63PisałPrzybyszewski:
Sztukaniemażadnegocelu,jestcelemsamawsobie,jestabsolutem,bo
jestodbiciemabsolutu-duszy(lll)lTakpojętasztukastajesięnajwyższą
religią,akapłanemjejjestartystalJestonosobistytylkowewnętrznąpo-
tęgą,zjakąstanyduszyodtwarza,pozatymjestkosmiczną,metafizycz-
nąsiłą,przezjakąsięabsolutiwiecznośćprzejawialByłonpierwszym
prorokiem(lll),byłmagiem,coprzenikałnajgłębszetajemnice,obejmo-
wałtajnezwiązkiwszechświatów,przeczuwałiodkrywałichwzajemne
nasiebiedziałanie,(lll)byłwielkimmędrcem,którywiedziałnajtajniej-
szeprzyczynyitworzyłnowe,nigdynieprzeczuwanesyntezy:artysta
ten,toipsephilosophus,daemon,Deusetomnial
ZoblSlPrzybyszewski,Confiteor,nŻycie”1899,nr1,sl2lTreterPrzybyszewskiego
bardzocenił,czemudawałniejednokrotniewyrazwswoichtekstachl
64Idem,Matejko.Osobowośćartysty.Twórczość.Formaistyl,Lwów1939,sl97l
