Na tropach przeszłości języka. Fonetyka

Małgorzata Kułakowska, Agnieszka Myszka

Uzyskaj dostęp

ISBN/ISSN:

978-83-7338-913-7

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego

Rok wydania:

2013

Liczba stron:

267

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Kułakowska, Małgorzata; Myszka, Agnieszka. Na tropach przeszłości języka. Fonetyka. Red. . : Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2013, 267 s. ISBN 978-83-7338-913-7

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Kułakowska, M.

A1 Myszka, A.

T1 Na tropach przeszłości języka. Fonetyka

PB Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego

YR 2013

SN 978-83-7338-913-7

Bibliografia BibTex:

@Book{ 260368, author = "Kułakowska, Małgorzata and Myszka, Agnieszka", editor = "", title = "Na tropach przeszłości języka. Fonetyka", publisher = "Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego", year = "2013", address = "", isbn = "978-83-7338-913-7" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Kułakowska, Małgorzata

AU - Myszka, Agnieszka

ED -

TI - Na tropach przeszłości języka. Fonetyka

PB - Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego

CY -

PY - 2013

SN - 978-83-7338-913-7

ER -

Netografia (standard APA):

Kułakowska, Małgorzata; Myszka, Agnieszka. Na tropach przeszłości języka. Fonetyka [baza danych online] : Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2013 [dostęp: 25 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/na-tropach-przeszlosci-jezyka-fonetyka-malgorzata-kulakowska-260368.

historia języka polskiego, gramatyka historyczna języka polskiego, fonetyka historyczna języka polskiego

siążka składa się z trzech części. W pierwszej zostały omówione wybrane zagadnienia z zakresu historii języka (pochodzenie języka polskiego i rozwój grafii staropolskiej). Druga część jest poświęcona wokalizmowi, czyli rozwojowi samogłosek polskic...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-7338-913-7

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego

Rok wydania:

2013

Liczba stron:

267

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

WSTĘP14
CZĘŚĆ I PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O POCHODZENIU JĘZYKA POLSKIEGO I ROZWOJU PISOWNI POLSKIEJ 18
I.1. POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO 20
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy20
1. Języki indoeuropejskie21
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego21
1.1. Wspólnota praindoeuropejska21
1.2. Rozpad wspólnoty praindoeuropejskiej21
1.3. Języki satemowe i kentumowe22
1.4. Indoeuropejskie rodziny językowe23
1.5. Inne, nienależące do rodziny indoeuropejskiej, języki w Europie27
1.6. Wspólnota bałtosłowiańska28
2. Powstanie języka prasłowiańskiego29
2.1. Słowianie i ich język29
2.2. Rozpad wspólnoty prasłowiańskiej31
2.3. Rozwój grupy zachodniosłowiańskiej34
3. Język prasłowiański35
3.1. Co to jest język prasłowiański35
3.2. Prasłowiański system wokaliczny36
3.3. Prasłowiańskie prawa głosowe37
3.3.1. Prawo korelacji miękkości37
3.3.2. Prawo sylaby otwartej38
3.4. Prasłowiański system konsonantyczny39
3.5. Struktura sylaby prasłowiańskiej40
3.6. Metody badania języka prasłowiańskiego41
3.6.1. Metoda rekonstrukcji wewnętrznej41
4. Periodyzacja dziejów języka polskiego42
3.6.2. Metoda historycznoporównawcza42
3.6.3. Metoda filologiczna42
Jak uniknąć najczęstszych błędów46
Odsyłacze do podręczników i opracowań46
Pomoc dydaktyczna47
Ćwiczenia48
Pytania48
1. Cyrylica, głagolica i łacinka – alfabety języków słowiańskich50
I.2. POWSTANIE I ROZWÓJ POLSKIEJ PISOWNI50
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego50
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy50
2. Zapisywanie tekstów staropolskich – transliteracja i transkrypcja53
3. Etapy rozwoju pisowni polskiej56
3.1. Pierwszy okres rozwoju pisowni – grafia niezłożona56
3.2. Staropolskie próby przystosowania alfabetu łacińskiego do polskiego systemu fone¬tycznego – grafia złożona58
3.3. Co zawdzięczamy średniowiecznym twórcom polskiej grafii60
3.4. Co zawdzięcza współczesna polska pisownia średniopolskim reformatorom grafii62
3.5. Najważniejsze zmiany pisowni w dobie nowopolskiej63
4. Zasady polskiej ortografii64
Jak uniknąć najczęstszych błędów65
Odsyłacze do podręczników i opracowań65
Pomoc dydaktyczna66
Pytania66
Ćwiczenia67
Praca z tekstem69
Część II WOKALIZM 72
II.1. JERY I WZDŁUŻENIE ZASTĘPCZE74
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy74
1. Jery i ich rozwój75
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego75
1.1. Jery jako element prasłowiańskiego systemu wokalicznego75
1.2. Zanik jerów75
1.3. Wokalizacja jerów76
1.4. Jery w pozycji napiętej77
1.5. Chronologia zaniku jerów78
2. Konsekwencje zaniku i wokalizacji jerów79
2.1. Zniesienie prawa korelacji miękkości79
2.2. Powstanie samodzielnych fonemów miękkich79
2.3. Zanik miękkości spółgłosek wargowych w niektórych pozycjach79
2.4. Zniesienie prawa sylaby otwartej80
2.5. Zanik dźwięczności wygłosowych spółgłosek i ubezdźwięcznienia grup spółgłoskowych80
2.6. Zmiany w strukturze morfemów80
2.7. Wzdłużenie zastępcze80
2.8. Powstanie alternacji e : ø82
2.9. Odmiana nazwisk a zanik i wokalizacja jerów82
3. Anomalie w rozwoju jerów83
3.1. Wyrównania analogiczne w odmianie wyrazów83
3.2. Wyrównania analogiczne w przyimkach83
Odsyłacze do podręczników i opracowań84
3.3. Analogiczne e ruchome84
Jak uniknąć najczęstszych błędów85
Pomoc dydaktyczna86
Pytania86
Ćwiczenia87
Praca z tekstem90
1. Przegłos jako proces językowy93
II.2. PRZEGŁOS93
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego93
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy93
1.1. Istota przegłosu93
1.2. Zasięg przegłosu w językach słowiańskich95
1.3. Czas trwania przegłosu95
2. Konsekwencje przegłosu96
2.1. Alternacje a : e i o : e96
2.2. Fonologizacja miękkości i defonologizacja fonemów i – y97
3. Anomalie w procesie przegłosu i po jego zakończeniu98
3.1. Wyrównania analogiczne98
3.2. Odstępstwa od przegłosu99
3.3. Przegłos w przyimkach99
Przegłos a nazwy własne100
3.4. Pozorny brak przegłosu100
3.5. Przegłos w gwarach100
Odsyłacze do podręczników i opracowań101
Jak uniknąć najczęstszych błędów102
Pytania102
Ćwiczenia103
Praca z tekstem105
1. Przyczyna metatezy107
II.3. METATEZA 107
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego107
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy107
2. Istota metatezy108
3. Rozwój połączeń dyftongicznych w innych językach108
4. Chronologia zjawiska109
5. Odstępstwa od regularnego przebiegu metatezy110
6. Wpływ języków mniejszości narodowych na nazewnictwo miejscowe Podkarpacia110
Jak uniknąć najczęstszych błędów111
Odsyłacze do podręczników i opracowań111
Pytania111
Ćwiczenia112
Praca z tekstem114
1. Miejsce sonantów w systemie wokalicznym116
2. Rozwój sonantów w językach słowiańskich116
II.4. SONANTY116
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego116
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy116
3. Rozwój sonantów w języku polskim117
4. Nieregularny rozwój sonantów118
5. Chronologia procesu118
6. Rozwój sonantów w gwarach119
7. Rozszerzenie grup ir || irz, il || ił119
Jak uniknąć najczęstszych błędów121
Odsyłacze do podręczników i opracowań121
Ćwiczenia122
Pytania122
Praca z tekstem124
1. Rozwój samogłosek nosowych w języku polskim126
II.5. SAMOGŁOSKI NOSOWE126
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego126
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy126
1.1. Geneza samogłosek nosowych126
1.2. Zmiany w obrębie samogłosek nosowych w dobie staropolskiej127
1.3. Rozwój samogłosek nosowych w dobie średniopolskiej128
2. Pochodzenie współczesnych samogłosek nosowych129
3. Procesy fonetyczne, którym podlegały samogłoski nosowe129
3.1. Przegłos129
3.2. Pochodzenie alternacji ą : ę w języku polskim130
4. Rozwój samogłosek nosowych w gwarach131
5. Archaizmy w zapisie samogłosek nosowych131
3.3. Utrata nosowości i wtórna nosowość131
Jak uniknąć najczęstszych błędów132
Odsyłacze do podręczników i opracowań132
Ćwiczenia133
Pomoc dydaktyczna133
Pytania133
Praca z tekstem135
1. Iloczas w języku prasłowiańskim138
II.6. ILOCZAS. ROZWÓJ PRASŁOWIAŃSKICH SAMOGŁOSEK DŁUGICH I KRÓTKICH W JĘZYKU POLSKIM 138
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego138
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy138
2. Zmiany w długości samogłosek w dobie staropolskiej139
2.1. Iloczas jako kategoria fonologiczna139
2.2. Wzdłużenie zastępcze140
2.3. Kontrakcje140
2.4. Wpływ spółgłosek półotwartych142
3. Zanik iloczasu i jego przyczyny143
2.5. Inne zmiany143
3.1. Datowanie zaniku iloczasu143
4. Zanik iloczasu i jego konsekwencje144
3.2. Przyczyny zaniku iloczasu w języku polskim144
4.1. Powstanie, rozwój oraz zanik samogłosek pochylonych w języku ogólnym144
4.2. Rozwój samogłosek pochylonych w gwarach146
4.3. Zmiany w obrębie samogłosek nosowych147
Jak uniknąć najczęstszych błędów148
Odsyłacze do podręczników i opracowań148
Pytania148
Ćwiczenia149
Praca z tekstem150
1. Późnoprasłowiański system wokaliczny152
2. Najważniejsze zmiany w systemie samogłoskowym na gruncie języka polskiego152
II.7. WOKALIZM – POWTÓRZENIE152
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego152
2.1. Okres staropolski152
2.2. Okres średniopolski153
2.3. Okres nowopolski153
Ćwiczenia154
Odsyłacze do podręczników i opracowań154
Pytania i polecenia154
Teksty do analizy wokalicznej156
CZĘŚĆ III KONSONANTYZM 160
1. Tendencje rozwojowe prasłowiańskiego systemu konsonantycznego162
III.1. PALATALIZACJE PRASŁOWIAŃSKIE 162
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego162
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy162
2. Powstanie spółgłosek palatalnych pod wpływem miękczącego oddziaływania j164
2.1. Jotacyzacja spółgłosek tylnojęzykowych164
2.2. Jotacyzacja spółgłosek zębowych165
2.2.1. Jotacyzacja spółgłosek zębowych zwartych165
2.2.2. Jotacyzacja spółgłosek zębowych szczelinowych165
2.3. Jotacyzacja spółgłosek wargowych166
2.2.3. Jotacyzacja spółgłosek zębowych półotwartych166
2.4. Jotacyzacja grup spółgłoskowych167
3. Powstanie spółgłosek palatalnych pod wpływem miękczącego oddziaływania samogłosek szeregu przedniego – palatalizacje prasłowiańskie168
3.1. Pierwsza palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych169
3.1.1. Istota procesu169
3.1.2. Czas działania pierwszej palatalizacji169
3.1.3. Konsekwencje pierwszej palatalizacji169
3.2. Druga palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych170
3.2.1. Istota procesu170
3.2.2. Czas działania drugiej palatalizacji171
3.2.3. Efekty drugiej palatalizacji171
3.3. Trzecia palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych172
3.3.1. Istota trzeciej palatalizacji172
3.3.2. Czas działania trzeciej palatalizacji172
3.4. Palatalizacja grup spółgłoskowych173
3.3.3. Efekty trzeciej palatalizacji173
Jak uniknąć najczęstszych błędów174
Odsyłacze do podręczników i opracowań174
Pomoc dydaktyczna175
Ćwiczenia176
Pytania176
Praca z tekstem180
1. Spółgłoski miękkie w przedpolskim systemie konsonantycznym181
III.2. ZMIANY MIĘKKOŚCI SPÓŁGŁOSEK W JĘZYKU POLSKIM 181
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego181
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy181
1.1. Przedpolski system konsonantyczny w podręcznikach do gramatyki historycznej języka polskiego i w innych opracowaniach181
1.2. Spółgłoski miękkie i rodzaje miękkości w przedpolskim systemie konsonantycznym182
2. Fonologizacja miękkości188
2.1. Istota procesu188
2.2. Przyczyny fonologizacji miękkości188
3. Polskie procesy palatalizacyjne189
3.1. Przyczyny palatalizacji spółgłosek półpalatalnych189
3.2. Palatalizacje spółgłosek zębowych189
3.2.1. Istota procesu189
3.2.2. Czas działania palatalizacji190
3.2.3. Konsekwencje palatalizacji190
3.2.4. Realizacja kontynuantów półpalatalnych spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych w gwarach i języku kaszubskim191
3.2.5. Rozwój miękkości spółgłosek w grupach: st, zd191
3.3. Palatalizacje spółgłosek wargowych192
3.3.1. Istota procesu192
3.3.2. Realizacja kontynuantów półpalatalnych i palatalnych spółgłosek wargowych w gwarach192
3.4. Palatalizacje spółgłosek półotwartych193
3.4.1. Rozwój spółgłoski r’193
3.4.2. Konsekwencje rozwoju r’194
3.5. Palatalizacje spółgłosek tylnojęzykowych195
3.4.3. Rozwój r’ w gwarach195
3.5.1. Istota procesu palatalizacji spółgłosek k, g (czwartej palatalizacji polskiej)196
3.5.2. Czas działania czwartej palatalizacji polskiej197
3.5.3. Ewolucja wymowy połączeń g’e oraz x’i w wyrazach obcych197
4. Polskie procesy depalatalizacyjne198
3.5.4. Spółgłoski k’, g’ w gwarach i w języku kaszubskim198
4.1. Utrata miękkości spółgłosek po zaniku samogłosek przednich199
4.2. Depalatalizacja spółgłosek c’, ӡ’, š̍ , ž̍ , č̍, ǯ̍, rž199
4.2.1. Czas działania depalatalizacji c’, ӡ’, š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍, rž w języku polskim200
4.2.2. Depalatalizacja š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍ w polskich gwarach200
4.3. Utrata miękkości spółgłosek p’, b’, m’, v’ przed spółgłoskami i w wygłosie wyrazu201
4.2.3. Konsekwencje depalatalizacji c’, ӡ’, š̍ , ž̍, č̍, ǯ̍, rž w języku polskim201
4.4. Wpływ języka czeskiego202
4.5. Utrata miękkości l w sąsiedztwie samogłosek innych niż i202
5. Powstanie nowych spółgłosek spalatalizowanych203
6. Palatalizacje i depalatalizacje a nazwy własne203
Jak uniknąć najczęstszych błędów204
Odsyłacze do podręczników i opracowań205
Pytania205
Ćwiczenia206
Praca z tekstem208
1. Dzieje głosek [i̯] i[u̯ ]211
III.3. PRZEOBRAŻENIA W SYSTEMIE SPÓŁGŁOSKOWYM NIEZWIĄZANE Z MIĘKKOŚCIĄ 211
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego211
Pytania, które może zadać poloniście Jaś Dociekliwy211
1.1. Miejsce joty i u niezgłoskotwórczego w systemie głosek polskich211
1.2. Geneza joty i jej rozwój212
1.3. Geneza prasłowiańskiej półsamogłoski *u̯ i przekształcanie się *u̯≥ v. Powstanie u niezgłoskotwórczego na gruncie polskim214
1.4. Protetyczne [i̯] i[u̯ ] w języku prasłowiańskim i polskim216
1.4.1. Prejotacje w okresie przedpolskim216
1.4.2. Labializacje w okresie przedpolskim217
1.4.3. Głoski protetyczne w epoce staropolskiej217
1.4.4. Spółgłoski protetyczne w gwarach217
2. Powstanie spółgłoski f218
3. Zmiany w obrębie grup spółgłoskowych219
Okres polski220
Okres przedpolski220
3.1. Dysymilacje220
3.2. Upodobnienia222
3.2.1. Upodobnienia pod względem dźwięczności222
3.2.1.1. Ubezdźwięcznienia w wygłosie222
3.2.1.2. Ubezdźwięcznienia i udźwięcznienia w śródgłosie223
3.2.2. Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji224
3.3. Uproszczenia grup spółgłoskowych225
3.2.3. Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy225
Jak uniknąć najczęstszych błędów229
Odsyłacze do podręczników i opracowań229
3.4. Wzbogacenia grup spółgłoskowych229
Ćwiczenia230
Pytania230
Praca z tekstem232
1. Wczesnoprasłowiański system konsonantyczny234
2. Zmiany w systemie spółgłoskowym na gruncie języka prasłowiańskiego234
III.4. KONSONANTYZM – POWTÓRZENIE234
Co powinien wiedzieć nauczyciel Jasia Dociekliwego234
3. Zmiany w systemie spółgłoskowym na gruncie języka polskiego235
3.1. Okres staropolski235
3.2. Okres średniopolski235
Odsyłacze do podręczników i opracowań236
Pytania236
3.3. Okres nowopolski236
Ćwiczenia237
Praca z tekstem239
INDEKS REKONSTRUKCJI PRASŁOWIAŃSKICH 242
BIBLIOGRAFIA259
Opracowania259
Słowniki262
Teksty, których fragmenty wykorzystano w ćwiczeniach263
WYKAZ SKRÓTÓW 264
Pozostałe skróty264
Skróty bibliograficzne264
Skróty nazw zabytków języka polskiego264

I.1.Pochodzeniejęzykapolskiego

V.JĘZYKORMIAŃSKI

Językaormiańskiegoużywaok.5mlnosób–główniewArmenii.Człon-

kowiediasporyOrmianposługiwalisiętymjęzykiemtakżewPolsce.Język

ormiańskiniewykazujewyraźnychnawiązańdoinnychjęzykówindoeuropej-

skich.NajstarszezabytkipochodzązVw.n.e.Wtymokresiedokonanoprze-

kładuBibliinajęzykormiański.

VI.JĘZYKGRECKI

Obecniejęzykgreckijestużywanyprzezok.10mlnosóbwGrecji.Jestwciąż

żywy,chociażmaponad33-wiekowąhistorię.Wciągutegoczasuprzeszedł

wielezmian;wjegohistoriiwyróżniasiępięćokresów:mykeński(3000p.n.e–

1200p.n.e.),klasyczny(800p.n.e.–500n.e.),bizantyjski(600n.e.–1452r.),

turecki(1453r.–1827r.)inowogrecki(od1827r.dodziś).

NajstarszezapisytosylabicznepismolinearneB,odkrytenaKrecie,pocho-

dzącezXIVw.p.n.e.

5,późniejszymizabytkamisątekstyHomeraIliadaiOdy-

seja.Języktenpozostawałwzwiązkuzestaromacedońskim(językwymarłyna

początkun.e.).Wczasachcesarstwarzymskiegogrekabyłajęzykiemostatusie,

którydziśnazwalibyśmy–międzynarodowym;używanojejnp.naBliskim

Wschodzie(wewschodnichprowincjachcesarstwarzymskiego,czylim.in.

wPalestynie,Syrii,EgipcieinaterenachAzjiMniejszej).Wartopamiętać,żena

grekę(koine)przetłumaczonojeszczeprzedChrystusemBiblię(Septuaginta

iinneprzekłady).Grekastałasiępierwszymuniwersalnymjęzykiemrodzącego

sięchrześcijaństwa–wjęzykugreckimspisanoteżwiększośćksiągNowego

Testamentu.Poupadkucesarstwajęzykgreckinadalbyłjęzykiemcywilizacyj-

nymnaterenachcesarstwabizantyjskiego.UtraciłtoznaczeniepoupadkuKon-

stantynopola.

VII.INDOEUROPEJSKIEJĘZYKIBAŁKANÓW

JęzykamitymiposługiwanosięnatereniePółwyspuBałkańskiegoorazAzji

Mniejszej.Byłytojęzykiużywanewstarożytności:językmesapijski,którego

tekstypochodzązVI–Iw.p.n.e.,językIlirów,językizzespołutracko-dackiego

orazjęzykfrygijski,wktórymsąspisanetekstypochodzącezVIII–Vw.p.n.e.

izII–IVw.n.e.

Wtejgrupieznajdujesięteżjęzykalbańskiużywanyprzezok.4,5mln

osób.Niedasięgowyprowadzićzantycznychjęzykówbałkańskich.Najstarsze

tekstyspisanewjęzykualbańskimpochodzązXVw.n.e.

5PismolinearneA–topismokulturyminojskiej,czyliprzedindoeuropejskiejcywilizacji,

którarozwijałasięnaKreciewokresieodIIItysiącleciap.n.e.do1450r.p.n.e.(najazdMykeń-

czyków,którzyreprezentowaligreckągrupęjęzyków).

6Wniektórychopracowaniachsązwanejęzykamialbańskimi(por.np.Dług.Dub.:25).



Brak wyników

Na tropach przeszłości języka. Fonetyka

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra