Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
MartaKalarus
zadańoświeceniowychfilozofów.Wszerzeniuoświatyigłoszeniuno-
wych,światłychpoglądówpomocnebyłyencyklopedieisłowniki,syste-
matyzującewiedzęorazpozwalającenaupowszechnianienowychidei.
Najbardziejznanymprzedsięwzięciemwtejmateriibyłafrancuska
Encyklopedia(EncyclopédieouDictionnaireraisonnédessciences,des
artsetdesmétiers),znanawPolscejakoEncyklopediaalboSłownik
rozumowanynauk,sztukirzemiosł.Powstającewlatach1751–1765
podkierunkiemDenisaDiderotadziełoobejmowałoażtrzydzieścipięć
tomówibyłowznawianepięciokrotniedoczasuwybuchuWielkiejRe-
wolucjiFrancuskiej.Gromadzącawokółsiebienajwybitniejszychmyśli-
cieliepokiEncyklopediawywołałaniemałekontrowersje,spowodowane
przedewszystkimodważnymipoglądamiautorównakwestiezwiązane
zpolitykąiKościołem7.Twórcy,pomimoprzeciwności,dążylijednak
wciążdooświecaniaspołeczeństwa,stawiającsobiezacelmiędzyin-
nymiuwolnienieumysłówludzkichodzabobonności.Widocznejestto
wpochodzącymz29września1762rokuliścieDiderotadoWoltera,
wktórymDiderotpisze:
Nasządewiząjest:bezpardonuzabobonnikom,fanatykom,nieukom,
szaleńcom,podlecomityranom;mamnadzieję,żeodnajdziejąPan
niewjednymmiejscunaszegodzieła.Czyżnadarmonazywamy
sięfilozofami?Jakto!kłamstwobędziemiałoswychmęczenników,
aprawdamiałabybyćgłoszonatylkoprzeztchórzy?[ł]Trzebaim
pokazać,żejesteśmylepsiiżefilozofiastwarzawięcejludzizacnych
niżłaskaskutecznaalbouczynkowa8.
Wokresiepolskiegooświeceniatakżepowstawałydzieła,mające
naceluwalczyćzprzesądnymsposobemmyślenia.Jednymznajbar-
dziejznanychautorów,zabierającychgłoswkwestiizabobonów,był
JanBohomolec.Ówjezuitawlatach1772–1777wydałdwuczęściową
rozprawę,zatytułowanąDiabełwswejpostaci.Dziełojestskierowa-
neprzeciwkoprzesądomiwierzewniektórezjawiskanadprzyrodzone,
jednakpozostajewzgodziezoficjalnąnaukąKościołaiBiblią.
Ossolińskiswojądziałalnością–zarównonaukową,jakibibliofil-
ską–niejednokrotniedałwyraztemu,jakbliskiejegosercusąoświece-
nioweideały.OpróczznajomościdziełwspomnianegoJanaBohomolca,
autorWieczorówbadeńskichzpewnościąśledziłliczniepojawiającesię
wXVIII-wiecznejpublicystycepolskiejgłosywyśmiewająceipodważa-
7Z.Goliński:Encyklopedie–słowniki.W:Słownikliteraturypolskiegooświece-
nia.Red.T.Kostkiewiczowa.Wrocław1977s.114.
8Cyt.za:EncyklopediaalboSłownikrozumowanynauk,sztukirzemiosł.Przeł.
iprzypisamiopatrzyłaE.Rzadkowska,wstępJ.Kott.Wrocław1952,s.XIII.
