Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1.Pojęcieikonstrukcjanormatywnawywłaszczenia
1020Ewolucjapojęciawywłaszczenia
15
Podejmującsięomówieniaproblematykiwywłaszczenia,awszczególnościtejjego
formy,którapoleganaograniczeniuprawarzeczowego,niesposóbuniknąćodniesienia
siędohistorycznychzmian,jakieprzeszłatainstytucja.Zarównonormatywneujęciewy-
właszczenia,jakipoglądynaukinatentematprzeszłyewolucję,którapostępowałarów-
nolegledoprzemiandotyczącychpojmowaniaprawawłasności.Zmianytebyłyefektem
kształtowaniasięrelacjipomiędzypaństwemawłaścicielami.Wydajesięwięc,iżwarto,
chociażbywzarysie,przybliżyćzasadnicze,wypracowaneprzeznaukęprawa,koncepcje
odnoszącesiędocechifunkcjiwywłaszczenia,jakrównieżzwięźleprzedstawićhisto-
rycznyrozwójustawodawstwawywłaszczeniowegowPolscepowojennej.
Wzasadziezapoczątekzainteresowaniadoktrynyproblematykąwywłaszczeniatrze-
bauznaćtzw.nklasycznąteorięwywłaszczenia”22.PojawiłasięonawnauceprawawXIX
w.jakorezultatzmianpoglądównaprawowłasności23.Charakterystycznejestdlaniej
związaniepojęciawywłaszczeniazprawamiodnoszącymisiędonieruchomości.Tylko
bowiemnieruchomośćlubjejczęśćmogłazostaćwywłaszczona,costanowiłocechęod-
różniającąwywłaszczenieodnp.konfiskatyodnoszącejsiędocałegomajątku,awięcrów-
nieżrzeczyruchomych.Wywłaszczeniemogłozostaćdokonanewyłącznienakonkretny
cel,awarunkiemjegodopuszczalnościbyłbrakzgodywłaścicielanazbycienieruchomo-
ści.Konkretyzacjaceluwywłaszczeniamiałazagwarantowaćpodmiotowiwywłaszczane-
mu,iżjegoprawoposłużyrealizacjiokreślonegocelupublicznego.Coprawdaniepowstał
jednolityistabilnykatalogtychcelów,niemniejjednakpróbyjegostworzeniapodejmo-
wanebyłyzarównoprzezdoktrynę,jakiorzecznictwo.Celeteokreślonezostaływaktach
rangiustawowejjakocelenużytecznościpublicznej”24,wmyślzasadynullaexpropiatio
22
Por.S.Czuba,Cywilnoprawnaproblematyka...,s.18inast.
23
Zmianatanastąpiłanaskutekuchwaleniaw1804r.francuskiegokodeksucywilnego,noszącegozczasem
mianonKodeksuNapoleona”
.Przyjętewnimregulacjebyływynikiemodwrotuodwcześniejszych,feudal-
nychrozwiązańprawnychdotyczącychwłasności.KodeksNapoleonastanowiłrezultatzmianzapoczątkowa-
nychprzezRewolucjęFrancuską.Cechowałogopodporządkowanieprawa,wtymprawawłasności,indywi-
dualnyminteresomjednostki.Stądteżuznanowłasnośćzaprawonświęteinienaruszalne”
.Zbliżona,choćnie
identycznaregulacjaodnośniedowłasnościprzyjętazostaławaustriackimkodeksiecywilnymAllgemaines
GesetzbuchfurdiegesamtenDeutschenErblanderderOsterrichischenMonarchie(wskrócieABGB).ABGB
był,wstosunkudoKodeksuNapoleona,bardziejzachowawczy,pozostawiającniektóreinstytucjecharak-
terystycznedlaustrojufeudalnego-por.E.Borkowska-Bagieńska,B.Lesiński,Historiaprawasądowego,
Poznań1995,s.218inast.PrzedRewolucjąFrancuskąprzejęcieprawawłasnościnastępowałozregułyna
skutekfaktycznegozajęcianieruchomościlubteżaktukonfiskaty(wydawanegoprzezwładcęlubsąd).Zob.
natentemat,wodniesieniudoPowszechnejDeklaracjiPrawCzłowiekaiobywatela:J.Boć,Ointerwencjiad-
ministracjipublicznejwdziedzinędóbrnieruchomychweFrancji,nActaUniversitatisWratislaviensisPrzegląd
PrawaiAdministracji”
,Wrocław1972,s.33.
24
E.Dubaniowiczscharakteryzowałpojęcieużytecznościpublicznejwnastępującysposób:
I-pożytekzniegowynikającystajesiębezpośrednioudziałemogółu,tj.tychwszystkichczłonkówspołe-
czeństwa,którymkorzystaniezowegopożytkunastręczazewnętrzne,równeokoliczności,
II-jeżelipożytekprzedstawiasięjakokorzyśćrealna,widocznaidającasięocenićzplanówodpowiedniego
działaniaczyprzedsiębiorstwa,
III-jeżeliwreszciepożytektegorodzajuniedajesięosiągnąćinnądrogąjaktylkoprzezzastosowaniewy-
właszczenia,takżewywłaszczenieprzedstawiaćsięmusijakoniezbędnyśrodekdojegourzeczywistnienia.
Owaniezbędnośćjestzarazemmiarą,wjakimzakresiemożewywłaszczeniebyćzastosowane-E.Dubanio-
