Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KościółasprawaniepodległościPolski
Jednaktendencjadowspółżyciapokojowegoróżnychwyznańnieprzynio-
słaoczekiwanychskutków,porównywalnychzefektamioświecenianaza-
chodzieEuropy.Wliteraturzeprzedmiotuwskazujesięnadwojakietego
przyczyny.
Pierwszatosukceskontrreformacji,którywprawdzieuchroniłnaszkraj
odwyniszczających,krwawychwojenreligijnych,ale-jakstwierdziłMarek
Siemek-cenazatenspokójbyładlanaszejpaństwowościniezwyklewyso-
ka.Jejskutkiemstałosięngłębokieutrwaleniejużwtedyanachronicznych,
nawskrośtradycjonalnychstrukturwzajemnegoprzenikaniasięwładzydu-
chownejiświeckiej,hierarchicznegoKościołaipaństwa,patriarchalnejre-
ligijnościkatolickiejiświeckiejstronyobywatelskiegożyciapublicznego.
OdtądPolskajużzdecydowanieznalazłasiępozagłównymnurtemeuropej-
skiejcywilizacjiikultury,którycorazwyraźniejoddzielałreligieodpolityki
orazrozmaitekościołyjakoorganizacjewyznanioweodośrodkówistruktur
suwerennejwładzypaństwowej,bezpośredniowtymnawiązującdochlub-
negodziedzictwarzymskiejtolerancjireligijno-obyczajowejilaickiegopań-
stwa”.Autortenpiszedalej,żetriumfkontrreformacjimiałdlaPolskipoważ-
nenastępstwagospodarczo-cywilizacyjneispołeczno-kulturowe,ponieważ
przemianywnowożytnejEuropieoparłysięnaprotestantyzmie,którystał
sięwdużejmierzeźródłemspołecznejracjonalności,rynkowejekonomii
pieniądzaikapitału,atakżenowoczesnejsocjalizacji.nWolnośćosobista
jednostki-zarównozewnętrzna(swobodaprzemieszczaniasię[…]wolna
pracanajemna,zamiastniewolniczejlubpoddańczejpracyprzymusowej),
jakiwewnętrzna(wolnośćsłowa,myśli,sumienia)”,równośćwszystkich
wobecprawa,dobrowolnośćumówiichbezwyjątkowepowszechneobowią-
zywanie-formowaływEuropieramyspołeczeństwaobywatelskiegoijego
racjonalnejsamoorganizacji3.
Drugaprzyczynajestkonsekwencjąpierwszej-podwpływemkontrrefor-
macjiPolskazaczęłaodsuwaćsięnacorazdalszeperyferieeuropejskiejkul-
turynaukowejiintelektualnej.WpołowieXVIIw.pozytywnyobrazPolski
nzłotegowieku”zmieniłsięgwałtownienaniekorzyść.Jakpisząznawcytej
problematyki-nRzeczpospolitazeswymustrojemnitomonarchicznym,nito
republikańskim,zeswojąrozwydrzonąwolnościąszlachecką,przekształcającą
sięcorazszybciejwzwykłąanarchięzaczynabudzićzdumienieuzagranicz-
nychobserwatorów[...].WliteraturzeiświadomościpolitycznejEuropyZa-
chodniejpoczęłatworzyćsięopinia,żenaródpolski,którymatakdiametral-
nieróżnąformęipraktykęrządówodtych,którepanująweFrancji,wAnglii,
HiszpaniiczyAustrii,musistaćnaznacznieniższympoziomiekulturalnym
3M.J.Siemek,Oświecenie-polskielekcjenieodrobione,[w:]Dogmatyzm-rozum-
emancypacja,P.Żuk(red.),Warszawa2005,s.20-22.
26
