Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
JakpisaćoPolsceLudowej?
13
RozróżnienieliteraturyPolskiLudowejiliteraturywPolsceLudowej(iodpo-
wiednioinnychdziedzinsztuki)-powtórzmy-niemacharakterubezwzględne-
go,wwieluzaśprzypadkachodznaczasiępłynnością;graniceniezawszesąwy-
raziste.Wprzypadkutejdrugiejszczególnieważnastajesiępostawahistoryka
iaprobowanyprzezniegozespółkryteriów.Musionzdecydować,cogonapraw-
dęinteresuje:czyswoistydramatrozgrywającysięmiędzytwórcamiaświatem,
wjakimprzyszłoimżyć,dramat,któregoskładnikamijestzarównouległość,jak
niezłomność,czyteżdyskursoskarżycielski,potępianiekompromisów,załamań,
ogólniemówiąc-wszelkichsłabości.Zwłaszczatużporoku1989rozwinęłasię
krytykaprokuratorska,praktykowanazresztągłównieprzezkrytykówihisto-
rykówliteratury,mającychsporyrealsocjalistycznybagaż,aichbiograficznatra-
jektoriarozciągasięodstalinizmudorydzykizmu.Jestemjednakprzekonany,że
wartośćpoznawcząmanieoskarżanie,alerefleksja,jaktobyłomożliwe,żemimo
cenzuryrazsurowszej,arazłagodniejszejimimowieluniesprzyjającychokolicz-
ności,toczyłosiężycieliterackie,powstawaływartościowedzieła,będąceczymś
więcejniżtylkodokumentemepoki.
Bytakąpostawęrealizować,trzebaprzyjąćzałożenie:niemożnatraktować
PolskiLudowejjakojednegopostawuczerwonegosukna.Niemożna,boniebyła
rzeczywistościązamarłą,statyczną,niezmienną,raznazawszewjednejpostaci
daną,mimosatelickiegopołożeniaiobowiązującychzałożeńustrojowych.Myślę
tunietylkoowielkichzmianach:oradykalnejstalinizacjiżyciakulturalnegopod
konieclatczterdziestych,oprzełomiepaździernikowym,oniezwykłychmiesią-
cachHSolidarności”iproklamowaniustanuwojennego.Dlafunkcjonowanialite-
raturyiinnychdziedzinsztukimiałyznaczeniezmianymniejszegokalibru,zpo-
zoruniewielkie,wtymprzekształceniaznaczeńifunkcjiposzczególnychdążeń
ikierunków,choćbyewolucjetakzwanejnowoczesności.Tawlatachpięćdziesią-
tychbyłaprzejawemnonkonformizmu,niezależności,dążeniadoswobód,apo-
tem-gdywładzejąaprobowały-rolętępełnićprzestała
5
.To,jakoweniewielkie
zpozoruzmianysądoniosłewopowieściotymokresiepolskiejhistorii,pokazała
ostatnioHannaŚwida-ZiembawznakomitymdzieleomłodzieżywPRL
6
.Posłu-
gujesięonakategoriąpokolenia,ale-bytakpowiedzieć-jakokrótkąjednostką
istnieniaiczasu,możedwu-albotrzyletnią.Jesttoniezgodneztradycjąidącąod
KarlaMannheima,wedługktóregoHpokolenie”stanowikategorięznacznierozleg-
lejszą,aledziękitakiemuzałożeniuudałosięUczonejdotrzećdokonkretówipokazać
rozmaiteszczegółyisubtelności,któremogłybyujśćuwagi.KsiążkaŚwidy-Ziemby
winnasięstaćwzoremdlahistorykaliteratury.Posługiwaniesiępokoleniemzmi-
niaturyzowanym(bytakrzecznazwać)zapewniadotarciedozmiennych,które
sąważnedlaogólnegoobrazu.Takipodziałniemusiznaczyć,żepokazujesię
wybranezjawiskaistniejącewPolsceLudowejzdużegozbliżeniaczyteżprzed-
stawiasięjezpozycjiświadka.Takbyćniemusi,gdyowopokoleniezminiatury-
5
6
Zob.G.Wołowiec,NowocześniwPRL.PrzybośiSandauer,Warszawa1999.
H.Świda-Ziemba,MłodzieżPRL.Portretypokoleńwkontekściehistorii,Kraków2010.
