Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prekursorzypolskiegokonserwatyzmu...
tycznym.Takimipojęciami,jaknaródipaństwoposługiwalisięprzedstawi-
cielewszystkichniemalorientacji
72
.Wimiępaństważądanoprzeprowadzenia
zmian,aleiwjegoimieniubronionowszystkiego,coistniało.Zjednejstrony
refleksjanatematnarodubyłakategoriąmistyczną,moralną,psychologiczną
lubkulturowo–historyczną,jawiłasięwkontekścieanalizprzemianstruktu-
ralno–instytucjonalno–ekonomicznychipolityczno–klasowych,zdrugiej—
stanowiłapodstawędlarefleksjimoralnejiprogramuideologicznego.Zróż-
nicowanepostawykonserwatystówpolskichnapoczątkuXIXwiekuwynika-
łyzichniejednorodnychświatopoglądów.Podobneargumentacjekrytyczne
płynęłyunichzzupełnieodmiennychsystemówwartościspołecznych,etycz-
nychipolitycznych.Jednibylizwolennikamikonformizmu,legalizmuitra-
dycjiorazzbliżeniadoRosji,innizaśopowiadalisięzanonkonformizmem,
programemrewolucyjnymiantytradycją.
PoczątekXIXwiekuwiązałsięzprzedefiniowaniemzakresuzaintere-
sowaniapolskichmyślicieli,przedtemwyznaczanymprzeztakiepojęcia,jak
człowiek—natura—społeczeństwo.NapoczątkuXIXwiekuramytestano-
wiłykategoriehistoriiinarodowości.Pytanieomiejsceczłowiekawświecie
zastąpionopytaniemomiejsceczłowiekajakoczęścicałości,jakąjestwspól-
notanarodowa.Nastąpiłzwrotdohistorii,którywyrażałsięwodmiennoś-
ciachjejinterpretacji.Wcentrumzainteresowaniaznajdowałsięproblemin-
dywidualnościnaroduijegoodrębnościmanifestującejsięwojczystejhisto-
rii.Przeszłośćzaczęłastanowićkluczdorozumieniateraźniejszości.Ważne
72
Podejmowaneprzezoświeceniowychautorówpróbyujmowaniapojęcianarodukładłysolidne
fundamentypodnowoczesnerozumienieideinaroduokresuporozbiorowego.Wepocerozumu
ideaobronyszlacheckiejwolnościprzekształcałasięstopniowowideęniepodległościnarodu.Pro-
cestenzapoczątkowalirepublikanieszlacheccy,którzyprzyznalinadrzędnośćpolitycznąnarodo-
wiidlaktórychPolskaprzestawałabyćtylkopaństwem,stopniowostawałasięprzedewszystkim
wspólnotąludziuważającychsięzaPolaków(szlachty),anietylkogrupąquasi–etnicznączyhisto-
ryczno–terytorialną.Oświeceniowepojęcienaroduprzesiąkniętebyłokultemsilnejwładzycen-
tralnejimonarchii,alemożnawtymczasiespotkaćautorówbrzmiącychniemalżewspółcześnie.
FranciszekSalezyJezierskipisał:„Naródjestzgromadzeniemludzimającychjedenjęzyk,zwycza-
jeiobyczajezawartejednymiogólnymprawodawstwemdlawszystkichobywateli.Naródarząd
narodusątoosobnerzeczyalbozdajesię,żenaródniemożebyćbezkraju,tojestbezswegosied-
liska,iznowu,żekrajniemożebyćbezrządu[...].Włoskinaródjestnarodem,ibardzowyraźnie
narodemosobnymodinszych,przecieżnaródwłoskiniemarządu,aniprawa,anipotęgiswojej,
niktniewiedziewojnyaniniestanowipokojuzWłochami:poprzerabianycałynaródnaróżne
wzoryrząduipanowania,utraciłto,cojestpowagąimienianarodowego,majednakskutkiwłas-
nezcharakteruswojegowswoimjęzyku,muzyce,architekturze,malowaniu”(F.S.Jezierski,Wy-
bórpism,Warszawa1951,s.244).Szerzejzob.J.Maciejewski,Pojęcienaroduwmyślirepublikanówlat
1767–1775,[w:]J.Goćkowski,A.Walicki(red.),Ideeikoncepcjenaroduwpolskiejmyślipolitycznejcza-
sówporozbiorowych,Warszawa1977;LeśnodorskiB.(red.),Polskawepoceoświecenia.Państwo,społe-
czeństwo,kultura,Warszawa1971;T
.Kizwalter,KryzysOświeceniaapoczątkikonserwatyzmupolskiego,
Warszawa1987;A.F
.Grabski,MyślhistorycznapolskiegoOświecenia,Warszawa1976.
33
