Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1),stanowiswoistąpróbęwgłębieniasięwbadanezjawisko,określeniajegoistoty
imechanizmówwnimrządzących,atowkontekściedoskonaleniadziałańzzakre-
sukomunikacjimarketingowejjestszczególniecenne.
Eksperymentystanowiąwwieludziedzinachpodstawowąmetodębadawczą,
aczęśćnaukowcównadajeimwręczwyjątkowąrolęwrozwojuteorii.Według
Brzezińskiego(2011,s.282)stopień,wjakimtwierdzeniawdanejdyscypliniesą
sprawdzanenadrodzeeksperymentalnej,świadczyojejdojrzałości.Zanajbardziej
zaawansowanąwtymzakresieuznajefizykę,którazresztąjakopierwszakorzystała
zzaleteksperymentu,zrywającjużwXVIIwiekuznaiwnąindukcją,opartąna
potocznymdoświadczeniuizdroworozsądkowymmyśleniu(Sułek,1979,s.48).
Badaniaeksperymentalneodegrałyrównieżistotnąrolęwewolucjichemii,biologii
irolnictwa.Itowłaśniewtychdziedzinachnaukidokonałsięznaczącypostępwza-
kresierozwojuichmetodologii.Wartowspomnieć,żemetodologiaeksperymentu
czynnikowego(tj.planuzwielomazmiennymi),którabędzieprzedmiotemroz-
ważańwniniejszejpracy,zostałazapożyczonaprzezbadaczyzkręguzarządzania
(wtymmarketingu)zinnychdziedzin-rolnictwaiinżynierii.Planyczynnikowe
byływykorzystywanejużwXIXwiekuprzezLawesaiGilbertazRothamstedExpe-
rimentalStationwbadaniachnadnawozami.Zaletytychbadańniezostałyjednak
wyraźniewyartykułowanewpublikacjachizapewneprzeztoniebyłydostrzeżone
przezinnychnaukowców.Wtamtymokresiewiększośćbadaczyzajmującychsię
eksperymentowaniemwnaukachrolniczychuważała,żelepszympodejściemjest
prowadzenieeksperymentów,wktórychmanipulujesięjednązmienną.Takąposta-
węprzyjąłm.in.Russell,któregoartykułnatemattegotypuplanóweksperymen-
talnychwnJournaloftheMinistryofAgriculture”(1926)zmobilizowałFishera,
popularyzatoraplanówczynnikowych,doopublikowaniawnajbliższymmożliwym
terminiewtymsamymczasopiśmiezgołaodmiennychprzemyśleń(Yates,Mather,
1963,s.109).IchoćFisherniebyłpierwszymnaukowcem,którywykorzystałeks-
perymentczynnikowywbadaniachnaukowych,towłaśniejegouznajesięzapre-
kursoraijemuprzypisujesięwiodącąrolęwrozwojumetodologiitegorodzaju
badańeksperymentalnychwsferzerolnictwadoświadczalnego.Fisherjakopierw-
szywprowadziłdosłownikabadańnaukowychokreślenienczynnik”jakosynonim
zmiennejniezależnej(Fisher,1926).Winnejpublikacjiopisałistotęeksperymentu
zwielomazmiennymi(Eden,Fisher,1929),awswojejksiążcepoświęconejplano-
waniueksperymentów(1935)porazpierwszynazwałgoeksperymentemczynniko-
wym.WPolscepierwszeopracowanianatematplanowaniatakicheksperymentów
zostałyprzygotowaneprzezstatystyków,którzyrównieżadresowalijegłówniedo
specjalistówznaukrolniczych(zob.Oktaba,1966,1971).
Rozwójmetodologiiizastosowaniaproceduryeksperymentalnejdorozwiązy-
waniaproblemówbadawczychobserwujesięod2.połowyXIXwiekutakżewna-
ukachspołecznych,wszczególnościwpsychologii,socjologiiipedagogice(Sułek,
1979,s.55).Natomiastpierwsząpolskąmonografięadresowanądobadaczyzaj-
mującychsięnaukamibehawioralnymi(głównienapotrzebybadańpsychologicz-
nych)przygotowaliBrzezińskiiStachowski(1984).Wcześniejnbadaczezdziedzi-
nynaukbehawioralnychkształtowaliswojąpraktykęeksperymentalnągłówniepod
8
