Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Podstawyprawoznawstwa,teoriiiflozofiprawa
37
ściachpierwotnychobyczajemajązawszeznaczenieprawa.Wspołeczeństwachcywi-
lizowanychsankcjezanaruszenieobyczajusądośćłagodne.Sąnimizwłaszcza:dez-
aprobata,wyśmianie,potępienie,uszczerbekprestiżu,przygana,rzadziejwykluczenie
zgrupyspołecznej.Natomiastwspołecznościachpierwotnych,oczywiściesankcje
mającharakterprawny,awięcbywająbardzosurowe.
Gdyprawowartościujezachowanialudzkiewkategoriachlegalnościinielegal-
ności,sprawiedliwościiniesprawiedliwości,etycznościinieetyczności,moralności
dobraizła,toobyczajepoprzestająnadośćwątłymnaogółspołeczniezarzucienie-
obyczajności.Takjakobyczajemajązasięglokalny,sprzyjającyobyczajowympartyku-
laryzmomwposzczególnychkrajachikulturachświata,takizróżnicowanesązarzuty
nieobyczajności.Motywyskłaniającedoprzestrzeganiabądźteżlekceważeniaobycza-
jówbywajązwyklepodobniesłabe.Obyczajestwarzająmożliwościdlaróżnorakich
ichinterpretacji,ponieważprzeważnieniesązbytprecyzyjniesformułowane.Stają
siębardziejprecyzyjne,gdyzostająoficjalnieuznaneprzezjakikolwiekorganpaństwa
nabierającmocyprawazwyczajowego.Takieuznanie,zmieniającenormęobyczajową
wnormęprawną,niewątpliwiewzmacniającejejmocobowiązującą,niemusidoty-
czyćzmianytreścianizakresówstosowania.Prawozwyczajowewpaństwachokre-
suniewolnictwaprzeważałonadprawemstanowionym,miałonadaldużeznaczenie
wepocefeudalizmu,natomiastwczasachkapitalizmuisocjalizmustałosięmarginal-
nym.Obecnieprawodawcyposługująsięzwyczajamikoniunkturalnie.
Doczęstospotykanychbłędównależyuznawaniezasynonimyprawazwyczajo-
wegoiwyrosłegowAngliiiprzenoszonegonastępniedokrajównależącychdoim-
periumbrytyjskiegoprawaprecedensowego,zwanegotakżeprawempowszechnym
(commonlaw),czyliobowiązującymnacałymterytoriumokreślonegopaństwa.
nPrawozwyczajowe(customarylaw)charakteryzowałosięlokalnymipersonalnym
(stanowym)partykularyzmem,podczasgdycommonlawmazasięgogólnokrajowy.
Gdyprawozwyczajowekształtowałosięspontanicznie,commonlawbyłoprawem
tworzonymprzezsądy(judiciarylaw),wszczególnościprzezsędziów(judgemade
law).Gdyprawozwyczajowedługomiałocharakterprawaniepisanego(unwriten
law),commonlawbyłozapisywaneworzeczeniachsędziowskich(writtenlaw)”19.
Moralnośćmadużowiększeznaczeniewrelacjachzprawemipaństwemniż
obyczajeczyzwyczaje.Ztegowzględuobszerneipogłębionesąrozważaniapoświę-
caneimprzezprawoznawstwo,teorięifilozofięprawa.Tutajsąoneograniczonedo
zakresupodstawowychzagadnieńprawoznawstwa,dotyczącychistotymoralności,
jejtreści,form,źródeł,obowiązywania,funkcjiisankcjiwporównywanychkontek-
stachzależnościczyteżrelacjizprawem20.
Moralność,odłacińskiegosłowamoralis,tohistorycznieukształtowanezespoły
ocen,norm,wzorówosobowych,ideałówisankcjiodnoszącychsiędopojęćdobra,
19
R.Tokarczyk,Współczesnekulturyprawne,op.cit.,s.134.
20
Por.np.Z.Ziembiński,Etyczneproblemyprawoznawstwa,Ossolineum1972.
